Poezitë, si videot muzikore dhe filmat, përdorin një sërë imazhesh dhe simbolesh për të krijuar humor dhe kuptim. Duhet të gjesh kohë për të ndjerë gjendjen shpirtërore dhe për të menduar për kuptimin
PËR FILLIM: Lexoni poezinë deri në fund të paktën dy herë. Lexojeni me zë të lartë. Dëgjojeni. Poezia është e lidhur me muzikën, ndaj zëri është i rëndësishëm. Ju dëgjoni CD-të tuaja të preferuara shumë herë; parimi është i njëjtë. Duhet kohë për të vlerësuar dhe kuptuar plotësisht një vepër arti. Shënoni përshtypjet tuaja të para ose përgjigjet e menjëhershme, pozitive dhe negative. Ju mund të ndryshoni mendje për poezinë më vonë, por këto ide të para ia vlen të regjistrohen.
KUPTIMI LITERAL DHE TEMA: Përpara se të kuptoni poezinë në tërësi, duhet të filloni me të kuptuarit e fjalëve individuale. Merrni një fjalor të mirë. Shikoni lart dhe shkruani kuptimet e:
• fjalë që nuk i dini
• fjalët që “i dini në njëfarë mënyre”
• çdo fjalë të rëndësishme, edhe nëse i dini ato. Ndoshta kanë më shumë se një kuptim (p.sh. “bar”), ose ndoshta mund të funksionojnë si pjesë të ndryshme të ligjëratës (p.sh. “bar” mund të jetë një emër ose një folje). Nëse poezia është shkruar shumë kohë më parë, ndoshta historia e fjalës ka rëndësi, ose ndoshta kuptimi i fjalës ka ndryshuar me kalimin e viteve (“jet” nuk nënkuptonte një aeroplan në shekullin e 16-të). Një fjalor etimologjik si Fjalori anglisht i Oksfordit mund t’ju ndihmojë të zbuloni më shumë rreth historisë së një fjale të caktuar.
Përdorni një enciklopedi ose internetin për të kërkuar njerëz dhe vende të përmendura në poezi. Këto aludime mund të jenë një çelës për qëndrimet dhe idetë e poetit. Ndërsa i kushtoni vëmendje kuptimeve të mirëfillta të fjalëve të poezisë, mund të shihni disa modele që shfaqen. Këto modele mund të lidhen me diksionin e poezisë: a përdor poeti “bisedë në rrugë” ose zhargon, anglishte formale, fraza në gjuhë të huaja ose zhargon? Qëllimi juaj, tani që i keni kuptuar kuptimet e drejtpërdrejta, është të përpiqeni të përcaktoni temën e poezisë – qëllimin që poeti ka duke shkruar këtë poezi, idenë që dëshiron të shprehë. Sidoqoftë, për të zbuluar temën, duhet të shikoni poezinë në tërësi dhe mënyrat se si ndërveprojnë pjesët e ndryshme të poezisë.
TITULLI: Filloni kërkimin tuaj për temën duke parë titullin e poezisë. Ndoshta është zgjedhur me kujdes. Çfarë informacioni ju jep? Çfarë pritshmërish krijon? (Për shembull, një poezi e quajtur “Kopshti i dashurisë” duhet të shkaktojë një përgjigje të ndryshme nga ajo e quajtur “Pema helmuese”.) A ju tregon titulli temën e poezisë (p.sh. “The Groundhog” (toka))? A e etiketon titulli poezinë si një lloj specifike letrare? (p.sh. “Odë për melankolinë”; “Sonetet në Krishtlindje) Nëse po, duhet të kontrolloni se çfarë karakteristikash kanë forma të tilla dhe të diskutoni se si poeti i përdor “rregullat”. A është titulli një objekt apo ngjarje që bëhet një simbol kyç?
TONALITETI: Më pas mund të merrni parasysh tonalitetin. Kush po flet? Dëgjoni zërin. A është një burrë apo një grua? Dikush i ri apo i moshuar? A sugjerohet ndonjë racë, kombësi, fe, etj.? A tingëllon zëri si zëri i drejtpërdrejtë i poetit që ju flet, shpreh mendime dhe ndjenja? A po krijohet një personazh më vete, dikush që nuk i ngjan aspak poetit (një personazh)? A i drejtohet folësi dikujt në veçanti? Kush apo çfarë? A po përpiqet poezia të nxjerrë një pikë, të fitojë një argument, të shtyjë dikë në veprim? Apo thjesht shpreh diçka pa kërkuar përgjigje (p.sh. një poezi për pranverën mund të dëshirojë thjesht të shprehë gëzimin për fundin e dimrit, ose mund të përpiqet të joshë dikë, ose mund të inkurajojë dikë të shkojë të lërojë në një fushë. Cila është gjendja shpirtërore e folësit A është folësi i zemëruar, i trishtuar, i gëzuar, cinik? Si mund ta kuptonit? E gjithë kjo është e lidhur ngushtë me temën e poezisë (për çfarë flet folësi?) dhe temën (pse folësi flet për këtë? Çfarë po përpiqet të thotë folësi për këtë temë?).
STRUKTURA: Si është organizuar poezia? Si ndahet? A ka strofa individuale ose seksione të numëruara? Çfarë diskuton çdo pjesë ose strofë? Si lidhen me njëra-tjetrën pjesët apo strofat? (Poezitë zakonisht nuk kërcejnë rastësisht; poeti ndoshta ka një lloj organizimi në mendje, si hapa në një argument, lëvizje në kohë, ndryshime në vendndodhje ose këndvështrime, ose ndërrime në humor.) Nëse nuk ka ndarje formale, provoni ta zbërtheni poezinë fjali për fjali, ose rresht pas rreshti. Procesi i të menduarit të poetit mund të mos jetë absolutisht logjik, por ndoshta ka një lidhje emocionale midis ideve. Për shembull, mund t’i kërkoni një shoku të kalojë mustardën për një hotdog dhe papritur t’ju kujtohet një romancë verore dhe një piknik special. Nuk duket racionale nga jashtë, por ka kuptim emocional. Një strukturë shumë e kontrolluar mund t’ju tregojë shumë për qëndrimin e poetit ndaj temës.
A është një temë shumë formale? A po përpiqet poeti të kapë diçka kaotike? Vlen të shqyrtohet edhe një formë poetike më e lirë. Çfarë është e përshtatshme apo zbuluese për mungesën e strukturës?
TINGULLI DHE RITMI: Poezia i ka rrënjët në muzikë. Ju mund të keni mësuar të shqyrtoni poezinë – për ta ndarë atë në rrokje të theksuara/të patheksuara dhe matësin e rreshtit. Ekzistojnë lloje të ndryshme të njehsorit, si pentametri jambik, i cili është një vijë me 5 rrahje me rrokje të alternuara të patheksuara dhe të theksuara. Ju mund të përdorni një fjalor të termave letrarë për të gjetur një listë të llojeve kryesore të njehsorëve. Megjithatë, jo të gjitha poezitë do të kenë një matës të rreptë. E rëndësishme është të dëgjosh ritmin dhe mënyrën se si ai ndikon në kuptimin e poezisë. Ashtu si me muzikën, ju mund të dalloni nëse një poezi është e trishtuar apo e lumtur nëse dëgjoni me kujdes ritmin. Gjithashtu, fjalët e theksuara ose të përsëritura shumë ju japin një të dhënë për kuptimin e përgjithshëm të poezisë.
A përdor poezia “efekte speciale” për të tërhequr vëmendjen tuaj? Disa fjalë kërkojnë kohë për t’u shqiptuar dhe për ta ngadalësuar lexuesin (p.sh. “Parmendësi që shkon në shtëpi e përshkon rrugën e tij të lodhur” i bën jehonë ritmit të ngadaltë të rrëshqitjes). Fjalë të tjera mund ta nxitojnë lexuesin (p.sh. “run the rapids” (vraponi pragjet)). Nëse nuk jeni të njohur me termat aliteracion, asonancë dhe onomatope, mund t’i kërkoni dhe të shihni nëse ato vlejnë për poezinë tuaj – por emërtimi i tyre është më pak i rëndësishëm sesa të përjetoni efektin e tyre në veprën që po shqyrtoni. A ka rimë poezia juaj? A ka një skemë të caktuar rime (modeli i rimave)? Si ndikon kjo skemë në reagimin tuaj ndaj poezisë? A ka humor? A është monotone? A është fëmijërore si një rimë çerdhe? A ka rima të brendshme (rima brenda rreshtave në vend të fundeve)? Nëse e lexoni poezinë me zë të lartë, a i dëgjoni rimat? (Mund të jenë aty pa u theksuar.) Si i shton kuptimit përdorimi i rimës? Disa forma apo struktura poetike supozohet të ndjekin “rregulla” specifike të rimës dhe metrit (p.sh. sonetet ose villanellat). Nëse jeni duke studiuar një poezi të këtij lloji, pyesni veten nëse poeti i ka ndjekur rregullat apo i ka thyer ato – dhe pse. Pjesë të ndryshme të një poezie mund të kenë tinguj të ndryshëm; zëra të ndryshëm mund të flasin, për shembull. Ka shumë mundësi. Pavarësisht se çfarë, megjithatë, tingulli duhet të zbatojë kuptimin.
GJUHA DHE IMAZHET: Çdo përfundim që keni nxjerrë deri tani është bazuar në gjuhën dhe imazhet e poezisë. Ato duhet të jenë; vetëm kaq duhet të vazhdosh. Një poezi është vetëm fjalë dhe secila është zgjedhur me kujdes. Filluat duke u siguruar që i kuptoni kuptimet e fjalorit të këtyre fjalëve (kuptimi i tyre denotativ). Tani ju duhet të merrni parasysh efektet e tyre vizuale dhe emocionale, simbolet dhe figurat e të folurit (kuptimi konotativ). Kërkoni fotografitë apo imazhet konkrete, ka vizatuar poeti. Mendoni pse janë zgjedhur këto gjëra të veçanta. Nëse përshkruhet një buf, a krijon kjo një humor apo një kohë të ditës? Nëse një mëngjes quhet i “mjegullt”, çfarë efektesh specifike ka kjo? A janë ndërtuar disa modele, grupe fjalësh që kanë konotacione të ngjashme? Për shembull, përshkrimet e sythave në pemë, qengjat dhe fëmijët, të gjitha tregojnë drejt një teme që përfshin pranverën, rininë dhe lindjen e re.
Simbolizmi përdoret gjithashtu shpesh në një poezi. Një simbol është një ngjarje ose një objekt fizik (një gjë, një person, një vend) që përfaqëson diçka jofizike si një ide, një vlerë ose një emocion. Për shembull, një unazë është simbol i unitetit dhe martesës; një pemë që lulëzon në pranverë mund të simbolizojë jetën dhe pjellorinë; një pemë pa gjethe në dimër mund të jetë një simbol për vdekjen. Poetët përdorin teknika dhe mjete si metaforat, ngjashmëritë, personifikimin, simbolizmin dhe analogjitë për të krahasuar një gjë me një tjetër, ose shpejt dhe thjesht (“Ai ishte një tigër”) ose ngadalë mbi një strofë ose një poezi të tërë (një metaforë e zgjeruar si kjo quhet një shprehje fantastike në të shkruar ose në të folur; një metaforë e përpunuar.)
(Mund të kontrolloni Guide Vanier Exit Exam për shpjegime të teknikave dhe pajisjeve të zakonshme.) Përpunoni detajet me kujdes. Cilat krahasime theksohen? A janë të gjitha pozitive? Si janë të lidhura? Një përshkrim i zogjve që fluturojnë mund të ketë një numër kuptimesh. A po luftojnë zogjtë kundër erës? Duke fluturuar mbi male? Duke rrethuar një kufomë? Kushtojini vëmendje të madhe dhe merrni të dhëna. Poezitë, si videot muzikore dhe filmat, përdorin një sërë imazhesh dhe simbolesh për të krijuar humor dhe kuptim. Duhet të gjesh kohë për të ndjerë gjendjen shpirtërore dhe për të menduar për kuptimin. Nëse keni probleme ose poezi specifike për t’u marrë në konsideratë, ndiqni ndonjë trajnim të veçantë profesional, flisni me mësuesin tuaj ose kërkoni në bibliotekë libra që do t’ju ndihmojnë.
***
Tani që keni shqyrtuar disa nga elementët kryesorë të poezisë, është koha të tërhiqeni dhe të vendosni se çfarë do të thotë poezia në tërësi. Për ta bërë këtë, ju duhet të sintetizoni (kombinoni) pjesët e veçanta të analizës suaj në një ide kryesore – idenë tuaj për atë që poeti po përpiqet të thotë në këtë poezi. Çfarë po përpiqet të thotë poeti? Sa me forcë e thotë ai ose ajo dhe me çfarë ndjesie? Cilat vargje nxjerrin në pah kuptimin e poezisë? A e çon poeti gradualisht kuptimin e poezisë apo e shpreh atë që në fillim? Rreshtat e fundit të një poezie janë zakonisht të rëndësishme pasi ato ose theksojnë ose ndryshojnë kuptimin e poezisë. (English Literature)
Solli në shqip: Fitim NUHIU
