Sipas Nizar Kabbanit dashuria çlirohet nga pluhuri i tokës, nga ligjet dhe graviteti i saj, ndaj ai di t’i këndojë mjeshtërisht. Ai mbetet njeriu që di të dashurojë gjatë në heshtje si një kalorës fisnik
Alma ZENELLARI
Kur lexova për herë të parë, Nizar Kabbanin, poetin sirian, jam ndjerë e mrekulluar dhe e befasuar njëkohësisht. Mrekullia për atë rrjedhë të pandalshme vargjesh, shpalosnin para meje tablo të pafundme me ngjyra të forta të ndezura, peizazhe të paeksploruara më parë, portrete grash të pikturuara gati me frymë. Një koleksion i pafund vargjesh të stisura me një bukuri të jashtëzakonshme, që të mbajnë frymën pezull dhe mendjen të tendosur në pritje të një tjetër mrekullie. Për një kohë të shkurtër lexova ditë pas dite 100 krijimet e këtij poeti mbresëlënës. Letra të shkruara me një intensitet dhe stil tejet unik, gati të pazakontë. E megjithatë pasi i lexova krijimet e tij, kuptova se Nizar Kabbanit dhe dashurisë së tij, nuk do t’i mjaftonin asnjëherë “100 letra dashurie”.
Një dashuri që nuk e di nga ç’fuqi ushqehej… Vargje të renditura me kujdesin e një qëndistari, që ndërthuren aq natyrshëm, me një shprehi lirie të një niveli të lartë, që tregojnë formimin dhe edukimin e poetit. Natyrshëm më lindën pyetjet e njëpasnjëshme se cili është ky poet? Nga vjen, nga ç’klimë poetike është ndikuar formimi i tij? Si mund të gjendet një aftësi kaq e rrallë e të shkruarit?
Bukuria e vargjeve, forca e muzikalitetit të tyre ngrihet shkallë shkallë dhe është kaq trullosëse, kaq e dëlirë dhe mahnitëse njëkohësisht kjo shpërfaqje e plotë ndjesish, emocionesh, trazimesh. Ku e gjen pra këtë mprehtësi dhe zhdërvjelltësi pena e Nizar Kabbanit? A thua erërat mansunike të Damaskut kanë përcjellë deri tek ne, këtë madhështi kompozicionesh, metaforash, këto thirrje të njëpasnjëshme ekslamative, të shpirtit të poetit?!… Një poezi shpërthyese si aromat e palmave dhe luleve e madrave të Damaskut, si erërat e forta që trazojnë shpirtin e shkretëtirave të Sirisë. Një poezi që nuk të demoralizon përkundrazi të mbush me optimizëm edhe pse vjen nga një tokë, ku vështirë të mendohet dhe shkruhet kaq hapur, me një liri të pazakontë të të menduarit.
Ky është Kabbani, poeti i madh lirik, që lindi në muajin e pranverës më 21 mars të viti 1923, në Damask. A thua se ai thithi gjithë nektarin pranveror për t’u bërë ndoshta poeti më revolucionar, i shek. XX, që nuk do të rreshte asnjëherë së derdhuri dashuri, respekt dhe mirënjohje të thellë ndaj figurës më kuptimplote mbi tokë, gruas, femrës, që çdo gjë e bën të lulëzojë, të qesh, të ndryshojë botën duke i dhënë paqe asaj. Poeti vjen nga një botë, ku vështirë të përcillet kaq emancipim mendimi, vështirë të konceptohet se pikërisht nga ai vend si Siria, të lindin njerëz me “botë” aq të madhe, të lindet një shpirt kaq i lirë, unik, për t’i kënduar përsosmërish me një lirizëm të thellë, të ndjerë shenjtërisë së gruas.
Krijimtaria në tërësi e poetit sirian, i cili pati fatin e një mirëshkollimi dhe një karrierë diplomatike shumë vjeçare, jo vetëm brenda atdheut të vet por edhe në Madrid, Stamboll, Londër etj, i ka dëshmuar dhe vazhdon t’i dëshmojë botës së rënduar nga traditat e egra, nga paragjykimet fataliste, se historia e femrës është qendra e Universit, se në duart e çdo gruaje edukohet dhe rritet i pari dhe i fundmi burrë. Se vetëm rreth saj mblidhen epokat, dhe vijnë rrotull mijëra e mijëra planetë. Kabbani është poeti shpirt kryengritës i shekullit XX, i dalë nga ajo botë, ku shtypja barbare ndaj gruas, dhuna deri në perversitet i femrës, mohimi brutal i ekzistencës së saj, ia kanë gjymtuar Atdheun. Ndaj larg Damaskut ai do t’i ngrinte himne figurës femërore, Jasminës, lules së Damaskut, palmës së bukur e hijerëndë nga duart e së cilës do të donte të pikturonte oborret e shtëpive, do të donte të bënte të lumtur fëmijët e pafajshëm, që ëndrrat e tyre të vallëzonin të lumtura si farat e murrizit të kuq.
Duke lexuar këtë poet gati të panjohur për një pjesë të madhe lexuesish, kupton sa e fisshme, sa origjinale është kjo krijimtari. Është si të gjendesh në një planet të paeksploruar i cili të josh, të fton për ta zbuluar ngadalë dhe me durim kohë pas kohe. E pas çdo zbulese provon ndjesi të forta. Ndihesh i emocionuar, i surprizuar, i prekur gjer në palcë nga misteri i thellë dhe magjia drithëruese e njohjes së planetit GRUA.
Është e pamundur të lexosh poetikën e Kabbanit dhe të mos e ndjesh këtë lloj peshe gati hipnotike. Është njësoj si të ndjesh freskinë e ujërave të Eufratit, si të zbulosh oaze të pafundme në mes të Golanit, si të dëgjosh klithmën e fuqishme të shqiponjës mbi malin e Hermonit. Ai është përfaqësimi më dinjitoz i burrit që nuk e kupton dot vetveten, nuk e kupton dot qenien e tij pa gruan, pa lumturinë e saj. “Ajo është lënda e jetës”, thotë ai. Pa këtë figurë asgjë nuk mund të ketë kuptim, as burimet e ujërave, as shkretëtira nuk është aq magjepsëse për të trullosur shpirtin dhe mendjen. Vet ekzistenca e kësaj bote nuk ka kuptim pa atë.
Kabbani është profeti, që ngre në piedestal figurën e gruas, shëmbëlltyrën ekzistenciale të jetës. Një zë i fuqishëm, një përfaqësim dinjitoz, shembulli model i mashkullit, i burrit që idealizon, hyjnizon portretin e femrës arabe. Ky është një përfaqësim i mentalitetit modern për gruan. Të elektrizon vargu me figuracione të ngjeshura, të ndezura, me shumë ngjyrime. Ai pi tek ky burim virtytesh, thith atë nektar dhe nuk ngopet nga hijeshia, bukuria, fisnikëria dhe mençuria femërore. Ndihet si një fëmijë nga përkujdesi i saj, dhe si një burrë i mrekulluar nga drita e syve, nga freskia e duarve, nga shtati i gruas që dashuron. “Pesëdhjetë vjet, – thotë ai, – duke të dashuruar ty, pesëdhjetë vjet duke lavdëruar gratë…”(nga libri PESËDHJETË VJET DUKE LAVDËRUAR GRATË)
Lirizmi i thellë deri diku tronditës, etja për kulme të reja i shërbejnë poetit për të shpërfaqur e për të kuptuar fuqinë e unit të tij, pse jo edhe të përmbush profecinë e tij. Sipas NizarKabbanit dashuria çlirohet nga pluhuri i tokës, nga ligjet dhe graviteti i saj, ndaj ai di t’i këndojë mjeshtërisht. Ai mbetet njeriu që di të dashurojë gjatë në heshtje si një kalorës fisnik. Mbetet njeriu që respekton në heshtje, madje sakrifikon duke hequr dorë nga dashuria për hir të dashurisë. Por nga buron kjo ndjenjë, me këtë tingull e ngjyrim të pakrahasueshëm me dikë tjetër? A kanë emër të personalizuar dashuritë e mëdha të NizarKabbanit? A ka një emër të veçantë që i bën dritë herë si far, e herë i vjen pranë si një mbështjellë verbuese dhe e bën të sillet rreth saj si rreth një planeti? Padyshim, po!… Por, cili poet nuk pati në qendër të krijimtarisë së vet, një Helenë, një Beatris, një Euridiçe e nëse nuk e kanë pasur e kanë nxjerrë nga brinjët për ta pasur boshtin e krijimtarisë së vet. Ndaj edhe për Kabbanin poetin sirian, emri i heroinave të tij do ta bënin të pavdekshëm me morinë e poemave, këngëve, variacioneve të pafundme nizariane. Ato e mësuan ndoshta të gdhendi me fjalë ajrin, ujërat, piklat e shiut, guaskat e detit. Ato e mësuan të shkruaj në kufijtë e qiellit dhe të fatit. E mësuan të gdhendi dashurinë në lëvoren e drurëve, mbi stola, mbi tela, mbi frytet, nën çarçafët e borës etj., etj. (NJË POEZI PËR BALQIN)
Megjithatë është diçka më e madhe që e bën erotikën e tij, të jetë kaq përthithëse. Nuk është aspak sipërfaqësore, përkundrazi nëpër rreshta duhet lexuar edhe një dhimbje e madhe. Duhet zbuluar dhe kuptuar si rreh zemra e tij, si busull diellore në qiell, si rreh mendja e tij për Damaskun kur është larg damarëve jetësorë dhe shpirtit të tij. Ai nuk është një kryengritës i heshtur, por një luftëtar i palodhur, i cili ka vendosur të çjerrë me shkronja, lëkurën mbështjellëse të planetit në mbrojtje të të drejtave të grave. Poet i cili nuk e ndal thirrjen e tij, që bota e zymtë nga traditat dhe zakonet poshtëruese, të shembet dhe ta lirojë përfundimisht femrën nga prangat e skllavërisë. Gjithë plagët e zemrës i derdh në vargje. “O palmë Iraku, o zogë e mbrëmjes sime…”, është thirrja e Kabbanit larg heroinës së vet, …e di që mbërritja tek ty është vetvrasje” (shkëputur nga libri POEZI TË EGRA).
Akti tronditës i vetëvrasjes së motrës së tij do të hapte një shteg dhimbjeje në psikikën e poetit, i cili me penën e tij do t’i tregonte botës, se ajo që shohin përreth nuk është e vërteta, por një botë e rreme, e gjymtuar, e plakur. Një planet që mohon gruan, femrën, ai planet mohon lindjen, jetën, lumturinë. Një planet i mbetur shterp nuk arrin kurrë të lulëzojë. Portreti i saj dhe i gjithë grave të vendit të tij, do t’i kujtojnë përjetësisht se sa pa krahë ishin fluturat e ëndrrave të tyre ndaj për to, duhet luftuar. Ndërprerja e jetës së motrës, për të mos e çuar dëm jetën e saj pranë një mashkulli shterp nga çdo mendësi, do t’i shërbente atij si një kambanëtherëse për të kuptuar se në cilin kufi ishte vendosur tragjizmi i jetës së këtyre grave të pambrojtura, që nuk arrijnë kurrë të artikulojnë me zë të drejtat e tyre. Të drejtën për të qenë të lira në jetë, për të zgjedhur fatin e vet, për t’iu gëzuar frytit të vet. Të gjitha këto mbetën dhimbja e etur dhe e pashëruar e poetit, mbetën dëshira dhe etja më e zjarrtë e tij, për ta parë çdo grua në misionin kuptimplotë, që Zoti u kish dhënë që nga krijimi i botës. Por më e rëndësishme mbetet, që vet gruaja, gratë në përgjithësi, ta kuptojnë se ato janë thesar virtytesh. Bota mashkullore duhet të ndërgjegjësohet se vetëm krahë saj, do të ndihet e plotësuar. Pa praninë e saj, jeta e tyre do të jetë një gjymtim i përjetshëm.
Këto mendime e bëjnë gjithë krijimtarinë e pasur të Nizar Kabbanit të qëndrojë shumë lart. Ai është vigan, në gjetjen e figurave, metaforave. Krijon tablo si një piktor, që di të luajë me dritëhijet, me terrin dhe dritën. Epiqendra mbetet gruaja, e dashura, nëna, motra, heroinat e ditëve të mbushura me zhurmën e jetës, me ecjen e saj të pandërprerë. Është portreti i gruas më të bukur arabe, mishërim i dinjitetit dhe heshtjes krenare. Ajo s’ka nevojë për poza dhe paradë për një përfaqësim dinjitoz. Në portretin e saj janë pikturuar bukuritë e pafundme të asaj toke të ashpër, janë vargmalet e përskuqura nga perëndimet, është shkretëtira me sekretet e saj të pafundme, janë palmat dhe hurmat joshëse. Çdo varg të shtyn në ngasje, për të rendur drejt atyre vendeve, përgjatë asaj vije bregdetare, ku era lëkund një shami. Të bën të zgjatësh dorën dhe të prekësh sadopak burkën, që mbulon balluken e djersirë nga dielli, për të zbuluar fytyrën hyjnore të vajzës arabe me sy ngjyrë zhade.
A nuk e shikon? /Në çdo degë, guriçkë e gur? /Në fletoren e diellit kam shkruar, /Lajmin më të bukur: “Të dua shumë “/Ah, sikur ta kishe lexuar… (GDHENDJE ME FJALË). Përfundimisht mund të them pa frikë, se poetika e Kabbanit është përfaqësimi më dinjitoz, më përparimtar në letërsinë e shek. XX, që troket me një frymë të re vlerësimi, me një mendësi dhe qartësi të re, duke u bërë kështu përfaqësuesi më largpamës, modern i letërsisë romantike dhe jo vetëm. Unik në vargëzimin e tij profetik. Ndoshta i vetmi për nga forca e gjetjeve mjeshtërore për të lartësuar figurën femërore. Për poetin deri në fund të jetës së tij, deri çastin që do të mbyllte sytë më 30 prill 1998, gruaja do të mbetej mbretëresha në fron, fytyra e pafajësisë para së cilës ai përulet me respekt të thellë. Ai dhe çdokush duhet ta bëjë këtë, thotë poeti, sepse ashtu si unë, edhe stinët që të këmbehen, kanë nevojë për femrën. Kallinjtë e grurit kanë nevojë për dritën e syrit dhe frymën e saj, që të piqen. Burimet kanë nevojë që të derdhen e gurgullojnë furishëm, fluturat, zogjtë kanë nevojë për duart dhe prekjen e saj, që ajo t’u mësojë fluturimet. Vet qytetërimi ka nevojë për gruan, që të mbërrijë. Pa atë (gruan), qytetërimi do t’mbetet në udhëkryq… Ndaj poezia e poetit sirian Nizar Kabbani duhet të vlerësohet, duhet të bëhet e njohur, e zëshme dhe t’i jepet vendi që meriton në letërsi
