Shpesh hasim në përkufizimin se politika publike është ajo që qeveria ose ndonjë organ apo institucion tjetër shtetëror, vendos të bëjë ose jo në një fushë të jetës shoqërore, në mënyrë analoge, politika kulturore do të ishte shuma e aktiviteteve të qeverisë që lidhen me kulturën ose çfarë vendosin të bëjnë qeveritë ose të mos bëjnë në sferën e kulturës
Nga Metin IZETI
Ekzistojnë përkufizime të shumta dhe të paqarta formale të politikës kulturore. Disa prej tyre janë të gabuara sepse tregojnë për një kuptim të gabuar të këtij termi, dhe variojnë nga të kuptuarit e politikës kulturore si proces i ndërthurjes së vlerave kulturore në politikë, si proces i kultivimit të politikës, pra humanizimit të proceseve të banalizuara dhe sferës së vulgarizuar të politikës, pasi bëjnë interpretimin se me këtë term bëhet një ndërhyrje e caktuar politike në sferën e kulturës. Edhe pyetja se kush mund të jetë subjekt i politikës kulturore ngre dyshime: a është shteti dhe organet e tij, organizatat joqeveritare, partitë politike, institucionet dhe organizatat kulturore, apo ndonjë subjekt shoqëror mund të jetë bartës i veprimit kulturo-politik? Është paragjykim që artistët dhe punëtorët e kulturës nuk duhet të kenë lidhje me politikën kulturore sepse politika në thelb është në kundërshtim me kulturën, si dhe që njerëzit e kulturës që merren me politikë kulturore nuk kanë nevojë për njohuri për mekanizmat e vendimmarrjes, krijimin e strategjive, menaxhimit, marketingut dhe politikave publike. Nga ana tjetër, nëpunësit shtetërorë që merren me politika kulturore përfitojnë nga njohuritë e historisë së artit, trashëgimisë kulturore, arkeologjisë, historisë, bibliotekarisë, muzeologjisë, turizmit kulturor, industrive kulturore etj.
Çka është politika kulturore!
Politika kulturore është, siç theksohet nga David Bell dhe Kate Oakley, një nga politikat publike. Shpesh hasim në përkufizimin se politika publike është ajo që qeveria, ose ndonjë organ apo institucion tjetër shtetëror, vendos të bëjë ose jo në një fushë të jetës shoqërore, në mënyrë analoge, politika kulturore do të ishte shuma e aktiviteteve të qeverisë që lidhen me kulturën ose çfarë vendosin të bëjnë qeveritë ose të mos bëjnë në sferën e kulturës. Megjithatë, shtrohet pyetja nëse politika kulturore mund të artikulohet vetëm në nivel shtetëror apo mund të formohet në nivele të tjera të organizimit shtetëror dhe nga subjekte të tjera. Në tryezën e rrumbullakët të organizuar nga UNESCO në Monako në vitin 1967, është konkluduar se “politika kulturore është shuma e veprimeve ose mungesës së veprimeve të vetëdijshme dhe të qëllimshme në komunitet, qëllimi i të cilave është të kënaqë disa nevoja kulturore përmes një përdorimi optimal të të gjitha potencialeve fizike dhe njerëzore të disponueshme për një komunitet të caktuar në një moment të caktuar”.
Dorota Ilczuk pohon se politika kulturore përfaqëson një ndërhyrje sistematike të qeverisë në sferën e kulturës, duke e drejtuar atë në drejtimin që mendon se është më i miri për zhvillimin e sektorit kulturor. Në mënyrë të ngjashme edhe disa autorë të tjerë e përkufizojnë politikën kulturore “si një politikë publike që përfaqëson një grup udhëzimesh për marrjen e vendimeve të udhëhequra nga një entitet shoqëror drejt zhvillimit të aktiviteteve kulturore dhe jetës kulturore, ku të njëjtat përcaktohen nga vlerat dhe parimet e atij subjekti”. Autorët e këtij përkufizimi besojnë se politika kulturore mund të jetë eksplicite, d.m.th. të përcaktohet shprehimisht me vendimet dhe rregulloret e organeve kompetente, d.m.th. të përcaktuara me vendime dhe rregullore të organeve, kultura e të cilave nuk është në fushën e kompetencës së drejtpërdrejtë, por që përgjithësisht e prekin atë.
Një përkufizim tjetër i politikës kulturore e sheh atë si “mjet i politikës së përgjithshme shtetërore në kulturë”. Shteti përpiqet të sigurojë hegjemoninë e një lloji të caktuar pushteti politik në fushën kulturore”. Ky përkufizim, në realitet e prezanton konceptin e kulturës me dy fytyra – shkatërruese dhe krijuese. Përdorimi i kulturës në kuptimin e parë, shkatërrues, rezulton në shfaqjen e ksenofobisë, racizmit dhe nacionalizmit. Përdorimi i kulturës në kuptimin e dytë, krijues, e vendos kulturën në piedestalin e fuqive shoqërore, që për fat të keq ne jemi duke e përjetuar dekada me radhë në hapësirat tona. Kur flasim për politikën kulturore në hapësirat tona, për fat të keq flasim për ndërhyrje të qëllimshme dhe pak a shumë sistematike nga shteti, pra organet e tij në fushën e kulturës, me synimin për ta drejtuar atë në tërësi apo segmentet e tij individuale në një farë mënyre
Duke sintetizuar elementet e definicioneve të paraqitura, mund të konkludojmë se politika kulturore është një nga politikat publike që paraqet një sërë qëndrimesh dhe konceptesh të caktuara në bazë të të cilave një subjekt, më së shpeshti shteti dhe institucionet e tij, ndërhyn në sferën e kulturës, me synimin për ta drejtuar në drejtimin e dëshiruar. Krijimi i një sistemi kulturor funksional dhe të drejtë në një vend duhet të jetë prioritet i çdo politike kulturore.
Qëllimet e politikës kulturore
Qëllimi përfundimtar i politikës kulturore është të stabilizojë sistemin e përgjithshëm kulturor të një vendi dhe të kontribuojë në mënyrë aktive në zhvillimin e përgjithshëm të tij, si dhe të rrisë kapitalin kulturor, kryesisht duke mbështetur krijimtarinë kulturore. Qëllimi i politikës kulturore është shumë i gjerë dhe varion nga menaxhimi i sistemit kulturor, miratimi i ligjeve në fushën e kulturës dhe artit, përcaktimi i modelit të financimit, përcaktimin e pozitës dhe strukturës së Ministrisë së Kulturës në sistemin qeveritar duke u kujdesur për institucionet kulturore dhe evenimentet kulturore me peshë të të gjitha komuniteteve brenda shtetit, mbrojtjen dhe afirmimin e trashëgimisë kulturore, mbështetjen për shtëpitë botuese dhe kinematografinë, mbështetjen mediatike, afirmimin e subkulturës në zhvillimin e turizmit kulturor dhe industrive kulturore. Vendimi për politikën kulturore dhe zbatimin e saj është një proces kompleks në të cilin marrin pjesë së bashku organet shtetërore, organet e administratës lokale, institucionet kulturore, organizatat joqeveritare dhe artistët dhe organizatat e tyre profesionale. Është gjithashtu e rëndësishme që gjatë krijimit të politikës kulturore ajo të lidhet me politika të tjera publike, veçanërisht me politikën arsimore, politikën ekonomike, turizmin dhe shkencën, komunikimin, politikën sociale dhe të jashtme.
Ne, me shumë të drejtë, shpesh e shtrojmë pyetjen mbi bazën e së cilës mund të vlerësojmë nëse ekziston një politikë kulturore në shoqërinë tonë. Në qarqet tona nuk është e pazakontë të dëgjohet mendimi se politika kulturore nuk ekziston thjesht sepse efektet e saj nuk janë të njohura për publikun ose publiku vlerëson se ato nuk kanë kontribuar mjaftueshëm për të krijuar një sistem kulturor të qëndrueshëm dhe modern, në të cilin dihet saktësisht se kush çfarë roli ka dhe në çfarë qëllimi çojnë ato role. Pra, nëse shteti pranon përgjegjësinë për kulturën, siguron mjete në buxhet për nevojat e sektorit të kulturës, nëse miratohen rregullore nga organi legjislativ që rregullon marrëdhëniet në fushën e kulturës, atëherë shteti duhet të ketë parasysh edhe ndërtimin e filozofisë së kulturës dhe jo kjo veprimtari të mbështetet në inercion dhe rutinë.
Politika etnocentrike kulturore
Çdo analizë e shoqërisë RMV, përfshirë edhe segmentin kulturor, gjithsesi, duhet të nisë nga realiteti shoqëror. Ky realitet na tregon se shoqëria jonë është një shoqëri e ndarë. Baza e copëzimit të shoqërisë në të gjitha aspektet e jetës është dominimi absolut i parimit etnik. Arsyet thelbësore për mosekzistencën e politikës së mirëfilltë kulturore të RMV qëndrojnë në ndarjet etno-politike të shoqërisë dhe në mosperceptimin real të këtij fenomeni. Struktura e politikës kulturore në RMV, për fat të keq, gjeneron etnopolitikë dhe ndarje etnike të vendit në të gjitha sferat e jetës shoqërore, duke përfshirë edhe kulturën. Prandaj, shkaku i mosekzistencës së një politike të unifikuar kulturore tek ne gjendet në etnocentrizmin kulturor, plogështinë e ministrive ekzistuese, tranzicionin jo të plotë të konceptit socialist të kulturës, modelin dominues të financimit të kulturës, mungesën e inventivitetit të drejtorëve të institucioneve kulturore, mungesa e njohjes në sferën e biznesit të tregut, mospërfshirja në konceptet e menaxhimit kulturor, në konceptet e industrive kulturore dhe turizmit kulturor. Arsyet thelbësore për mungesën e një politike kulturore nuk qëndrojnë në sferën e kulturës, ato gjenden në bazën etno-politike të shtetit, e cila, në parime mendore, shkakton ndarjen etnike të shoqërisë në të gjitha sferat, përfshirë edhe atë kulturore. Duke vënë në dukje se problemet e kulturës dalin nga sfera politike, e vetmja zgjidhje mbetet, për fat të keq, angazhimi politik i artistëve si një faktor domethënës që mund të ndikojë në ndryshimin e raportit të shtetit me kulturën. Gjegjësisht, pothuajse asnjë ndryshim thelbësor në atë marrëdhënie nuk është e mundur përmes ndikimit të kulturës në politikë, por më tepër se është e nevojshme që artistët të angazhohen politikisht, dhe kështu të përpiqen të ndryshojnë raportin midis shtetit dhe politikës ndaj kulturës. Domethënë, jashtë kësaj, artisti nuk ka akses në fushën politike, ku merren vendime për jetën e kulturës dhe artit, nëse nuk luan në fushën e tyre, ndërsa ata që luajnë në këtë fushë nuk e kanë haberin e kulturës dhe artit. Nëse artistët vendosin të qëndrojnë në hapësirën e tyre, në bazën kulturore-prodhuese, duke bërë punën me ndërgjegje dhe përgjegjësi, përjetojnë poshtërim ekstrem, mosrespektim për punën dhe profesionin. Prandaj, një politikë unike kulturore në RMV do të jetë e mundur kur ndarja etno-politike do të shfuqizohet dhe do të objektivizohet në të gjitha segmentet shoqërore (arsim, sport, hapësirë mediatike, etj.), përfshirë edhe në sferën e kulturës.
Modeli i politikës kulturore
Duke qenë se shkaqet e mosekzistencës së politikës kulturore tek ne nuk gjenden në sferën e kulturës por në sferën politike, heqja e atyre shkaqeve presupozon transformimin e bazës politike, pra heqjen e etnopolitikës dhe etnizimit të përgjithshëm të shoqërisë.
Përveç sa më sipër, një supozim thelbësor për vendosjen e modelit të politikës kulturore në RMV do të ishte transformimi i të kuptuarit ekzistent sekondar të rëndësisë së kulturës për shoqërinë dhe kthimi i saj në vendin që e meriton në shoqëri. Domethënë, kuptimi i kulturës ende dominon ekskluzivisht si pjesë që e ngarkon buxhetin dhe si shpenzime publike të kota. Modeli i politikës kulturore do të duhet të ndryshojë atë pikëpamje dominuese të kulturës dhe të nxjerrë në pah rëndësinë e kulturës si një nga faktorët kryesorë në zhvillimin mendor, etik, por, pse jo edhe ekonomik dhe social të RMV-së. Kuptimi mbizotërues i kulturës si konsum dhe rifokusimi vetëm në mjetet e konfirmimit dhe afirmimit të identitetit etnik ngadalëson rimëkëmbjen dhe zhvillimin e shoqërisë në përgjithësi. Krijimi i një politike unike dhe pa standarde të dyfishta kulturore presupozon një ndryshim në modelin kulturor. Politika kulturore nuk mund të mbështetet më në parimin se kultura është ekskluzivisht përgjegjësi e shtetit.
Në vend të modelit aktual të politikës kulturore, që e redukton menaxhimin kulturor në politikën e zgjidhjeve ad hoc, financimit dhe bashkëfinancimit të projekteve pa kritere të qarta, ndikim politik dhe etnik në shpërndarjen e fondeve, ndikim politik në zgjedhjen e drejtorëve të institucionet kulturore, mungesa e qëllimeve strategjike – politika bashkëkohore kulturore në RMV duhet të ketë parasysh edhe postulatet e mëposhtme:
– Ministria e Kulturës duhet të jetë funksionale dhe përgjegjëse për vendosjen dhe zbatimin e politikës kulturore në territorin e të gjithë shtetit dhe njëjtë për të gjithë. Kjo në asnjë mënyrë, nuk duhet të nënkuptojë anulimin e kompetencës për zbatimin e politikës kulturore në nivelet më të ulëta të organizimit shtetëror;
– Alokimi i fondeve nëpërmjet normave tatimore për fondet për kulturë dhe vendosja e lehtësirave tatimore për ata që investojnë në kulturë;
– Transformimi i të kuptuarit të kulturës ekskluzivisht si pjesë e shpenzimeve publike, pra ndërgjegjësimi për rëndësinë e kulturës për zhvillimin mendor,artistik, social dhe ekonomik të vendit;
– Lehtësimin e zhvillimit të barabartë të kulturës institucionale dhe të pavarur;
– Investimi në turizmin kulturor dhe industritë kulturore;
– Lidhja ndërinstitucionale e kulturës me ekonominë, turizmin dhe ekologjinë – e cila do të ndikojë në krijimin e vendeve të reja të punës, zhvillimin social dhe përmirësimin e cilësisë së përgjithshme të jetës;
– Transformimi i modeleve ekzistuese organizative dhe menaxhuese në institucionet kulturore dhe rritja e alokimeve nga buxheti për përmbajtjen programore dhe projektore;
– Produktet kulturore pjesërisht t’i nënshtrohen valorizimit të tregut;
– Ndryshimet në kuptimin e rëndësisë së kulturës për shoqërinë duhet të shoqërohen me ndryshime në legjislacion;
– Në shoqërinë e RMV-së kultura duhet të jetë një faktor që kontribuon në forcimin e kohezionit social dhe luan një rol të rëndësishëm në procesin e pajtimit dhe bashkëveprimit shoqëror;
– Në epokën e globalizimit të përgjithshëm, mbrojtja dhe afirmimi i trashëgimisë kulturore materiale dhe jomateriale duhet të mundësojë mbijetesën dhe ndërtimin e identitetit grupor/kombëtar.
