Tregim

ASAJ MUSHKE I KISH DALË NAMI I KEQ

Ramiz GJINI

– Im shoq, do të më vrasë! – më pati thënë Zulma Bruneti.

I thashë që të ikte sa më parë të ishte e mundur. Të largohej për të mos u kthyer kurrë më pranë tij.  Ajo heshti pak sekonda e përhumbur një qind copash, u mbush thellë me frymë, pastaj frymën që mori e nxori lot për sysh.

-Gjithsesi, ai prapë do të më vrasë, – tha, teksa fshinte lotët.

M’u dhimbs Zulma, ndaj ia ktheva:

– Nëse është kështu, vrite ti, para se të të vrasë ai ty.

Këto qenë fjalët që unë dhe Zulma Bruneti, shkëmbyem gjatë atij takimi të shkurtër në një nga rrugët e fshatit. Kur ishim fëmijë dhe shkonim në shkollë, duke filluar nga klasa e parë, deri në të pestën, pata qenë ulur në një bangë me Zulmën. Pastaj, atë e hoqi nga shkolla i ati, një tip bjerraditësi ky; i papërgjegjshëm në gjithçka thoshte e bënte. E la Zulmën të kulloste lopën dhe t’i ndihmonte së ëmës në punët e shtëpisë.

“Mjafton që tashmë, din të shkruash dhe mban mend tabelën e shumëzimit”, i pati thënë ai. “Nuk të duhet për më shumë shkolla”.

Po ajo, edhe pse i ati e hoqi nga shkolla, vazhdonte të lexonte ç’t’i binte në dorë. Lexonte libra me poezi, romane dhe tregime që, në shumicën e herëve ia jepja unë, e që ajo m’i kthente, sepse ishin libra që i merrja në bibliotekën e shkollës.

Ditën që u takuam, Zulma po shkonte të lidhte mushkën me një litar të gjatë në arën e mbjellë me jonxhë, për të cilën, mbaj mend që tha, se i qe shpifur mitili i verdhë.  Gjatë atij takimi, vura rè që Zulma i kishte të thyer dhëmbët e parë dhe qe dobësuar shumë. Që nga ajo ditë, ende më kumbojnë në vesh fjalët që Zulma pati nxjerrë nga goja. Dhe, kurrë nuk do të më shqitet nga kujtesa, imazhi i syve të saj të bukur të mbushur me lot, ku pasqyrohej gjithë vuajtja e një shpirti gruaje shpresëhumbur.

Gjatë ditëve që pasuan pas atij takimi, nisa të vras mendjen dhe të kuptoja që i kisha dhënë Zulmës një këshillë të pavend. A thua se nuk e njihja mirë Zulmën! Zulmën që u rrit nën tutelën prej despoti të të atit, i cili e martoi pa dëshirën e saj me Goci Kupecin, shumë vite më i madh se ajo. Ose më mirë të themi që Goci e kobiti të atin e saj. Ia bëri mendjen ujem me rragatje fjalësh, derisa e bindi që ta këmbente Zulmën me tre dylym tokë që në fakt, nuk ishte e Gocit. I gjithë fshati e dinte që ajo tokë ishte e Pal Letit, i cili, ngase vetëm vraponte, kish pas qenë njohur si, “Pal Këmbëshpejti”. Pali kishte braktisur shtëpi e tokë dhe ia kish mbathur për Amerikë qysh para shumë vitesh, ku qëndroi atje derisa u plak dhe shkoi te të shumtit.

Fundja, sido që të ishte historia e Zulmës me të shoqin, në një shtet ligjor, askush nuk ka tagër për të treguar me gisht, kush duhet të vrasë e cili duhet të vritet. Ndaj, vendosa ta takoja sërish Zulmën që t’i kërkoja të falur, sepse më vinte turp nga vetja për çfarë i pata thënë gjatë atij takimi. T’i thoja që, atë ditën kur i thashë të vriste të shoqin, isha nxituar nga dhembshuria që ndjeva për të dhe nga urrejtja që mu ngjall për Goci Kopecin; t’i thoja që duhej të bënte durim dhe t’i jepte vetes kohë për një zgjidhje më të mirë. Po nuk munda ta takoja dot, sepse ajo u mbyll brenda shtëpisë, ku e dëgjuan të qante për ditë të tëra; dhe u shfaq në sy të gjindjes vetëm pasi u hap fjala, se i vrau mushka të shoqin.

Gjithsesi, edhe pse në këtë histori hyri mushka e tyre e prapë, unë ende nuk jam çliruar nga ndjenja e fajit për atë çfarë i thashë Zulmës. Më përhitet para syve një skenë e llahtarshme, për të cilën, shpresoj të mos ketë ndodhur. E shikoj Zulmën se si, teksa mban sëpatën në duar, i ka zënë pritë të shoqit, pështetur për murit në errësirën brenda ahurit. Dhe, ndërsa ai futet aty me një krah jonxhë të thatë për mushkën, ajo i hov me tunin e sepatës në kokë me sa fuqi ka. Dhe Goci Kopeci shembet në tokë si një thes i madh lini i mbushur plot me të keqen e vet. Pastaj, përfytyrimi im vjen e shkimet, pasi kujtohem që, asaj mushke i kish dalë nami i keq qysh para katër vjetësh, kur një ditë si gjithë të tjerat, teksa Goci po i vendoste samarin në shpinë, mushka e shkelmoi fort në kraharor. Dhe ai përfundoi në spital, ku qëndroi dy javë, sepse sa herë merrte dhe nxirrte frymë, ndjente shumë dhimbje.

Kur doli nga spitali, Goci Kopeci vendosi ta shiste atë mushkë në pazar. Atë mushkë të rrallë për nga madhësia dhe forca për punë, por që nuk kishte ç’e donte, sepse ishte e prapë, e pabindur ndaj tij dhe e rrezikshme mu si një egërsirë. Sado të përpiqej Goci, ajo mushkë, nuk mund të zbutej e shtrohej për së mbari. Po Zulma bëri çmos që i shoqi të mos e shiste. I tha se nuk ia vlente të merrte mundimin për të shkuar kot në pazarin e gjësë së gjallë; kot, sepse ndodheshin në prag të dimrit; dhe se në atë stinë, askush nuk do t’i jepte çmimin që ai donte.

“Kush na qenka ai që blen me çmim të shtrenjtë një kafshë samari, për ta mbajtur e ushqyer pesë muaj, nga dhjetori në prill, pa i bërë të zotit asnjë punë?!”, i pati thënë Zulma.

Prandaj, ajo i tha që, ishte më mirë të priste stinën e verës, kur t’ia behnin aty ciganët dhe të ngrehnin çadrat te Rrafshja e urithëve, ku gjendej edhe një burim me ujë të pakët. Në fakt, ky burim nuk bënte për të pirë, sepse i vinte era e brrakës që ndodhej në rrafshnaltën sipër; ama rriste dhe mbante gjallë shelgjishten që zgjatej përposhtë gjer në përrua. Me thuprat e këtyre shelgjeve, ata thurnin shporta në pishë të vapës, mbushnin krahët dhe bridhnin për t’i shitur katundeve, duke thirrur e trokitur derë më derë. Edhe ujit të burimit që binte erë brrakë, ata ia kishin gjetur anën si ta pinin: Ia hidhnin dhallit që lypnin gratë katundeve dhe, kësisoj, i humbiste ajo tashmë e rendë.

“Vetëm ciganët janë aq të zotët sa ta zbusin e shtrojnë për së mbari mushkën tonë”, i pati thënë Zulma. “Edhe nëse nuk ta blejnë me çmimin që don ti, mund ta bësh tramkë me ndonjë kalë të urtë; sepse kali do të na duhet për të punuar tokat”.

Kështu i foli asokohe Zulma të shoqit, të cilin, ç’është e vërteta, për shumë arsye që ajo grua e marrshme mu si një çupëlinë gjithmonë i fshihte, nuk donte ta shihte të shoqin gjallë. Tani, që Goci Kopeci vdiq i goditur, siç u tha, nga shkelmi i mushkës, më bëhet sikur ajo përpjekja e Zulmës për të mos e shitur mushkën deri në behar, bie erë. Ndaj, në përfytyrimin tim, i kthehem sërish asaj skenës së krimit, ku Zulma, pasi e godet të shoqin me tunin e sëpatës pas koke, ai shembet menjëherë kruspull; pastaj, shtrihet në shpinë ku e mbërthejnë konvulsionet me shkulma të shkumbueshme që i dalin prej goje. Trupi nis t’i dridhet, t’i tundet e shkundet me shpinën për toke, si të donte të gërryente për të hapur me shpatulla varrin e vet. Sëfundi, si tendoset një herë fort për të nxjerrë nga hunda gjakun e shprishur, Goci Kopeci rehatohet që të bëjë gjumin e madh.

Pasi bindet që Goci kishte vdekur, Zulmës i bëhet sikur do të vdesë edhe vetë. Sikur do të vdesë, pikërisht, nga goditja që i dha të shoqit; ndaj instinktivisht, e trembur nga vetvetja, ajo e hedh sëpatën. Pastaj, kthehet e nis të dalë jashtë duke çapitur anamendas, pa ditur se ku duhet të shkojë. Befas, te pragu i derës së ahurit, dëgjon t’i flasë zëri i të shoqit. Atëherë, kthehet dhe shikon e llahtarisur se si, pranë kufomës, qëndron në këmbë hija e gjallë e të vdekurit. Teksa shkund me duar pluhurin e mëkateve, hija i kujton Zulmës se duhet të marrë sëpatën që ajo pati hedhur në tokë menjëherë pas vrasjes. I thotë ta çojë e ta vendosë diku, nën strehëzën rrëzë murit të avllisë, pranë turrës së druve, ku e mbanin gjithnjë.

“Duke filluar prej sot, do të të duhet t’i presësh e çash vetë drutë e zjarrit”, i thotë hija e Gocit.

Zulma kapet gafil nga kjo harresë e saj në lidhje me sëpatën. Ajo e din mirë që, nëse ia gjenin pranë kufomës, do t’i sillte një pasojë fatale. Ndaj, merr sëpatën, shkon dhe e lë nën strehëzën pranë murit të avllisë dhe kthehet sërish në ahur për t’u siguruar që, ajo hije, nuk kish qenë tjetër, veçse një fanitje. Dhe ndjehet disi e lehtësuar kur gjen aty brenda ahurit vetëm kufomën e të shoqit. Në mungesë të hijes, tashmë kufoma nuk i ngjall asnjë frikë, asnjë keqardhje dhe asnjë pendim për çfarë ka bërë. “Pra, ajo hije, paskësh qenë veçse një fanitje”, thotë me vete ajo.

Por, në përhitjen time, ndodh që Zulma Bruneti, përballet sërish me të, teksa po hynte brenda në shtëpi, ndërsa hija e të shoqit po dilte me një torbë të mbushur plot me të zezën e vetë hedhur kurrizit.

“Po dal një shëtitje kodrinave, sepse pashë që edhe hëna doli”, – i thotë Zulmës. – “Jam kurioz të di, çfarë do të më thotë për vdekjen që më ndodhi, pëshpërima e fierit të thatë që dridhet nga era kodrinave të zhveshura! Gjithashtu, më është ndezur një dëshirë e madhe që të provoj të pres në grusht yllin tim kur të bjerë nga qielli”.

Ia thotë i qetë e pa pezëm këto fjalë Goci; pa atë përskeqjen që në të gjallë i shfaqej në fytyrë, sa herë i fliste Zulmës.

“Mbathja nga të duash”! – ia kthen ajo pa e vështruar. “Për pesë vjet martesë, që në fakt nuk ishte e tillë, veçse ke nguc për të bërë kapicë të zezën tënde. Të zezën që tani po e merr me vete”.

“Unë nuk t’u qava!” – thotë hija e gjallë e të shoqit të saj të vdekur.

Dhe vërtet, përse t’i qahej?! Tashmë, Zulma e kishte zhveshur, jo vetëm nga detyrimet që pati në këtë jetë, – që ai gjithnjë kërkonte t’u shmangej, – por edhe nga ajo peshë mëkatesh që e truste për ta zhytur çdo ditë e më shumë në një grope të thellë. Për ta zhytur në gropën ku varrmihësi Drago Petani, bashkë me ndihmësin e tij, do të nisin t’ia hapin nesër, me të zbardhur dita e re. Do të kishte qenë më mirë, sikur Zulma, të bënte që Gocit, t’i pushonte zemra para se ai t’i thyente asaj dhëmbët me sqepar; para se t’i shponte me cfurk mollaqet e t’i digjte gjinjtë me cigaren e ndezur për çdo herë që, përkundër dëshirës së saj, i lëshohej si një predator duke e ndjekur nëpër shtëpi. Pastaj e kapte dhe ia zhvishte me forcë të gjitha rrobat; e shtrinte cullak përtokë kudo që të gjendej; dhe, duke i lëshuar në fytyrë atë hukamën e tij kutërbuese, ia bënte atë punë me një epsh e kënaqësi prej sadisti.

“Ti nuk pate fare zemër që të rrihte në kraharor”, i thotë Zulma Bruneti. – “Gjakun tënd e pomponte urrejtja. Vdiqe, sepse të rrodhën e t’u sosën ditët”.

Hija nuk flet. Ndoshta, hijeve të botës ku Goci tashmë, sapo ka hyrë, nuk u vlejnë mendimet, fjalët jo e jo. Ndaj Zulma e shikon se si nis e largohet ngadalë nëpër natë si një fjollë e vetmueme mjegulle, duke çapitur nën dritën e zbehtë të hënës, drejt kodrave të zhveshura nga pemët, ku do të dëgjojë t’i pëshpërisë në vesh fieri i thatë që e rrëqeth era. Largohet e largohet, duke mbajtur me njërën dorë thesin mbushur plot me të zezën e vetë që ka hedhur kurrizit; dhe duke tërhequr zhakthi me dorën tjetër fjalët që i tha Zulma.  Pastaj, më përhitet dita e nesërme. Dita kur kasapi Ndue Shtoj, sipas një tradite të mefshtë, para se ta varrosin, i çan kufomës barkun me thikën që ai përdorte për të therur derrat, sepse ia don puna që t’i heqë rropullitë e barkut. Dhe, për çudinë e tij, brenda zgafellës së kraharorit të Goci Kopecit, në vend të zemrës, ai gjen diçka që ngjan si një thithlopë e rrumbullt, e mbushur plot me gjak të zi.

Kur gjindja mblidhet për ta varrosur, nisin hickëlitjet vesh më vesh e hundë për hundë, derisa hedhin mbi të vdekurin lopatat e fundit të dheut. Pastaj largohen në heshtje secili në punë të vetë, duke varur gjatë ecjes gardheve të oborreve aty-këtu, ndonjë pikëpyetje si dekor.

Pas shumë vitesh i larguar nga fshati, rastisi të kthehesha e të takohesha sërish me Zulmën. I kishte pas vdekur i ati nga një sëmundje e rëndë; dhe ajo, qe kthyer në shtëpinë e prindërve që të kujdesej për nënën e saj, tashmë e shtyrë në mote. U gëzova shumë kur pashë që kishte ndryshuar për mirë. Nuk ishte më ajo Zulma që pati qenë më parë. Kishte rregulluar dhëmbët që i pati të thyer dhe i qe rikthyer sërish ajo buzëqeshja e saj e ëmbël, që të grishte për t’i qëndruar pranë. Veç kësaj, qe veshur plot sqimë, me rroba të bukura që i kishin hije. Kishte marrë pamjen e atyre grave dukane që, ndonëse jeta i ka përplasur me plot andrralla, vuajtje e mundime, fakti që kanë tipare të këndshme dhe jetë të qetë, i bën të ndjehen në fill të mirë. Sapo më hodhi sytë u çel në fytyrë.  U përqafuam dhe u kapëm për duarsh kyç më kyç si të ishim vëlla e motër. Teksa më fliste e më vështronte e qeshur e gjithë mirënjohje, ia ndjeja me gishta pulsin që i rrihte për çdo sekondë në kyçet e duarve. Pulsin e Zulmës, me rrahje të forta si trokthi i shtruar i mushkës që ajo kurrë s’e shiti.