Tregim
Bruno Shulc
Ndodhi në periudhën e vonë dhe të mjerueshme të përçarjes së plotë, në kohën e likuidimit të biznesit tonë. Tabela sipër shitores qe hequr, grilat ishin të lëshuara gjer në gjysmë, dhe brenda nëna ime i ishte përveshur tregtimit në të zezë të gjithçkaje që kishte mbetur. Adela, shërbyesja jonë, kishte shkuar në Amerikë, dhe thuhej se barka me të cilën kishte lundruar qenkësh fundosur e të gjithë udhëtarët paskëshin humbur jetën. Një thashetheme të tillë nuk e verifikonim dot, por çdo gjurmë e vajzës qe zhdukur dhe nuk morëm më lajm prej saj.
Filloi një epokë e re — e zbrazët, esëll, e trishtë, si një fletë e bardhë letre. Një shërbëtore e re, Genia, anemike, e zbehtë dhe e pakockë, endej poshtë e lart nëpër dhoma. Kur dikush e cekte pas shpine, ajo përpëlitej, zgjatej si gjarpër ose gërvishtej si mace. Kishte një çehre të bardhë e të plogësht, madje edhe brendinë e qepallave e kishte të bardhë. Ishte aq e përhumbur sa ndonjëherë bënte salcë të bardhë prej letrash e faturash të vjetra: ta shpifte e nuk shtihej në gojë.
Aso kohe, babai im ishte padyshim i vdekur. Ai po vdiste disa herë me radhë, gjithmonë me ca ngurrime që na nxisnin të rishqyrtonim qëndrimin tonë kundrejt faktit të vdekjes së tij. Kjo kishte përparësitë e veta. Duke e copëzuar vdekjen e tij, Babai na kishte familjarizuar me largimet. Dalëngadalë u bëmë mospërfillës ndaj rikthimeve të tij — secili më i shkurtër, secili më i përvajshëm. Tiparet tashmë i ishin shpërndarë nëpër gjithë dhomën ku kishte jetuar e po mbinin, duke krijuar kështu në disa vende nyje të çuditshme ngjashmërie nga më shprehëset. Letra e murit filloi ta imitojë dellin e tij shpërthyes e të zakonshëm; dizajni i luleve u vetërregullua në format e trishta të buzëqeshjes së tij, simetrike porsi gjurmët e fosilizuar të një trilobiti. Për njëfarë kohe, iu shmangëm palltos së tij të gëzoftë, punuar me lëkurë qelbësi. Palltoja merrte frymë. Lemeria e kafshëve të vockla e të qepura kokë më kokë e përshkonte si një rrjedhë e pafuqishme dhe humbej në palosjet e gëzofit. Po të vendosnim veshin mbi të, dëgjohej njëzëshmëria e gërhimës melodike të gjumit të kafshëve. Në këtë formë të lënuar, mes erës së dobët të qelbësit, vrasjes dhe çiftëzimeve brenda natës, babai im mund ta kishte shtyrë jetën për shumë vite. Por nuk e bëri dot.
Një ditë, Nëna u kthye nga qyteti me fytyrë të shqetësuar.
“Pa shiko, Jozef,” tha ajo, “çfarë rastësie fatlume. E kapa tek shkallët, duke u hedhur lart e poshtë” – dhe e ngriti një shami që mbulonte diçka në një pjatë. E njoha menjëherë. Ngjashmëria ishte e frikshme, ndonëse tani ai ishte një gaforre ose një akrep i madh. Nëna dhe unë u pamë në sy: pavarësisht metamorfozës, ngjashmëria ishte e jashtëzakonshme.
“A është gjallë?” pyeta.
“Sigurisht! Mezi po e mbaj,” tha Nëna. “Mos ndoshta duhet ta vendos në dysheme?!”
E la pjatën poshtë, dhe, të përkulur mbi të, e vëzhguam nga afër. Kishte një zgavër mes këmbëve të shumta e të lakuara, të cilat mezi i lëvizte. Kanxhat dhe brirthët e tij të ngritur dukeshin sikur po dëgjonin. E vendosa pjatën pjerrtas dhe Babai lëvizi drejt dyshemesë me kujdes dhe me njëfarë hezitimi. Me të prekur sipërfaqen e sheshtë poshtë tij, nisi të lëvizë papritur me të gjitha këmbët, ndërsa nyejt e forta prej këmbënyjori lëshonin një zhurmë kërcitëse. Ia preva rrugën. Ai ngurroi, hetoi pengesën me brirthët e tij, më pas ngriti kanxhat dhe u kthye mënjanë. E lamë t’ia mbante kah ishte nisur, atje ku nuk kishte mobilje për ta futur kokën. Duke vrapuar me hov të valëzuar nëpër këmbët e tij të shumta, iu afrua murit dhe, para se të arrinim ta ndalonim, vrapoi lehtësisht përpjetë, duke mos u ndalur askund. Pata një të ngjethur kur m’u ngjall një krupë instinktive gjersa e shikoja tek ngjitej nëpër letrën e murit. Në ndërkohë, Babai arriti deri tek dollapi i epërm i kuzhinës, dhe ashtu i varur për një moment në skaj, testoi terrenin me kanxhat, për t’u zvarritur më pas kah brendësia e dollapit.
Ai po e zbulonte apartamentin rishtazi nga këndvështrimi i një gaforreje; dukshëm, përkapte të gjitha objektet përmes shqisës së nuhatjes, sepse, megjithëse e vështrova me kujdes, nuk mund të shquaja tek ai asnjë organ shikimi. Dukej se i shqyrtonte me kujdes objektet që i dilnin përpara, duke ndaluar e duke i ndjerë me brirthët e tij, pastaj duke i rrethuar me kanxha, si për t’i provuar dhe për t’u njohur; pas një kohe, i la ato dhe vazhdoi vrapin, duke tërhequr nga pas barkun pakëz të ngritur nga dyshemeja. Në të njëjtën mënyrë veproi me copat e bukës dhe të mishit që ia hodhëm në dysheme, duke shpresuar që do t’i hante. Ai ua hodhi një sy përciptazi dhe vrapoi tutje, duke mos kuptuar që ishin të ngrënshme.
Duke parë këto shqyrtime të vëmendshme të dhomës, mund të thuhej se ai po kërkonte diçka me kokëfortësi dhe në mënyrë të palodhshme. Herë pas here vraponte në një cep të kuzhinës, strukej nën një fuçi uji që pikonte dhe, me të arritur pikat e grumbulluara të ujit mbi dysheme, dukej sikur po pinte.
Ndonjëherë zhdukej për ditë të tëra. Sikur ia dilte shumë mirë pa ushqim, madje kjo nuk dukej se ndikon në gjallërinë e tij. Të kapluar nga ndjenja të përziera turpi dhe neverie, gjatë ditës e fshihnim frikën tonë të fshehtë se natën vonë, ai mund të na vizitonte në shtrat. Por kjo nuk ndodhi kurrë, megjithëse gjatë ditës endej gjithandej mobiljeve. I pëlqente të qëndronte veçanërisht në hapësirat midis gardërobave dhe murit.
Nuk mund të mos merrnim në konsideratë disa manifestime të arsyes, madje edhe një sens humori. Për shembull, Babai nuk mungonte kurrë në dhomën e ngrënies, megjithëse pjesëmarrja e tij në të ishte krejt simbolike. Nëse dera e dhomës së ngrënies mbyllej rastësisht gjatë darkës dhe ai mbetej në dhomën tjetër, e gërvishte fundin e derës duke vrapuar lart e poshtë përgjatë çarjes, derisa ia hapnim. Me kalimin e kohës, u mësua se si të fuste kanxhat dhe këmbët e tij nën derë, dhe pas disa manovrave të zhdërvjellëta, më në fund ia doli të fuste rrëshqitazi trupin e tij nëpër të dhe drejt dhomës së ngrënies. Kjo dukej sikur i jepte kënaqësi. Më pas ai ndalej nën tavolinë, i shtrirë krejt qetësisht, me barkun që i pulsonte pak. Se cili ishte kuptimi i këtyre pulsimeve ritmike, nuk mund ta dinim. Dukeshin të pahijshme dhe keqdashëse, por në të njëjtën kohë shprehnin një kënaqësi mjaft të pështirë dhe epshore. Qeni ynë, Nimrodi, i afrohej ngadalë dhe i pabindur. E nuhaste me kujdes, teshtinte dhe kthehej indiferent, duke mos arritur në asnjë përfundim.
Në ndërkohë, demoralizimi në shtëpinë tonë po shtohej. Genia flinte tërë ditën, e trupi i saj i pakockë valëzohej gjatë frymëmarrjeve të thella. Gjenim shpesh në supë bobina pambuku që ajo i kishte hedhur me perimet, pa u menduar shumë. Shitorja jonë ishte e hapur gjatë gjithë kohës, ditë e natë. U zhvillua një shitje e vazhdueshme mes pazareve dhe diskutimeve të ndërlikuara. Sikur të mos mjaftonte e tëra kjo, Xha Çarls erdhi për të qëndruar.
Ishte çuditërisht i dëshpëruar dhe i heshtur. Deklaroi me një psherëtimë se pas përvojave të fundit fatkeqe, kishte vendosur të ndryshonte mënyrën e jetesës dhe t’i përkushtohej studimit të gjuhëve. Ai u mbyll, për të mos dalë më kurrë, në dhomën më të largët — nga e cila Genia kishte hequr të gjitha qilimat dhe perdet, meqë nuk e miratonte vizitorin tonë. Kohën e kaloi aty, duke lexuar listat e vjetra të çmimeve. U përpoq të shkelte Babanë egërsisht, disa herë me radhë. Duke klithur nga tmerri, i thamë të ndalonte. Më pas, ai vetëm vuri buzën në gaz me ironi, ndërsa Babai, duke mos e kuptuar rrezikun që kishte kaluar, vazhdoi të sorollatet dhe vëzhgonte njollat e dyshemesë.
I shpejtë dhe i lëvizshëm për aq sa ishte në këmbë, babai im me krustacët e tjerë e kishte të përbashkët karakteristikën e të qenët krejtësisht i palëvizshëm kur shtrihej mbi kurriz. Ishte e trishtueshme dhe për të ardhur keq ta shihje atë duke lëvizur dëshpërimisht të gjitha gjymtyrët dhe duke u rrotulluar pafuqishëm rreth boshtit të tij. Vështirë se mund ta detyronim veten të shikonim mekanizmin e dukshëm, pothuajse të paturpshëm të anatomisë së tij, të ekspozuar plotësisht nën barkun e nyjëzuar e të zhveshur. Në momente të tilla, Xha Çarlsi mezi përmbahej për të mos e shtypur Babanë. Vrapuam për ta ndihmuar me njëfarë sendi që kishim më afër dorës, të cilin ai e kapi fort me kanxha, duke rifituar shpejt pozicionin e tij të zakonshëm; dhe përnjëherë nisi një vrapim zigzag të rrufeshëm, me shpejtësi të dyfishtë, sikur dëshironte të zhduk kujtimin e rënies së tij të neveritshme.
Më duhet ta detyroj veten të raportoj me përpikëri veprën e pabesueshme, nga e cila kujtesa ime zmbrapset edhe tani. Edhe sot e kësaj dite nuk arrij ta kuptoj se si ne u bëmë autorët e vetëdijshëm të këtij krimi. Një fatalitet i çuditshëm duhet të na ketë tërhequr drejt tij; sepse fati nuk i shmanget vetëdijes apo vullnetit, por i përpin ato në mekanizmin e tij, ashtu që ne të jemi në gjendje t’i pohojmë dhe pranojmë, si në një ekstazë hipnotike, gjërat që në rrethana normale do na shtinin tmerrin.
Tronditur keq, e pyeta nënën time gjithë dëshpërim, përsëri dhe përsëri: “Si munde ta bëje këtë? Po ta bënte Genia — por ti vetë?” Nëna qau, shtrëngoi duart dhe nuk gjeti dot përgjigje. A kishte menduar ajo se Babai do të shpëtonte ashtu? A kishte parë ajo në atë veprim të vetmen zgjidhje për një situatë të pashpresë, apo e bëri atë nga moskokëçarja dhe mendjelehtësia e pakonceptueshme? Fati ka një mijë marifete kur vendos të na imponojë tekat e tij të pakuptueshme. Mjafton një ikje e përkohshme e mendjes, një moment pavëmendjeje ose verbërie për të futur dhelpërisht një akt midis Shillas dhe Karibdasit të të vendosurit. Më pas, me mend pas kuvendit, ne mund ta përsiatim pafundësisht atë akt, të shpjegojmë motivet tona, të përpiqemi të zbulojmë qëllimet tona të vërteta; por akti mbetet i pakthyeshëm.
Kur Babai u soll mbi një pjatë, ne u përmendëm dhe e kuptuam fare mirë atë që kishte ngjarë. Ai shtrihej i fryrë dhe i ënjtur nga zierja, me çehre të hirtë dhe i mpiksur. U ulëm në heshtje, të shtangur. Vetëm Xha Çarlsi e ngriti pirunin drejt pjatës, por menjëherë e uli poshtë krejt i pasigurt, duke na parë me mëri. Nëna urdhëroi ta çonin në dhomën e pritjes. Më pas, qëndroi aty mbi një tavolinë të mbuluar me një pëlhurë kadifeje, pranë albumit të fotografive familjare dhe një kuti cigaresh. I lënë mënjanë, thjesht po qëndronte aty.
Por bredhjeve tokësore të babait tim ende nuk u kishte pas ardhur fundi, ndërsa arratia e rradhës — zgjatja e tregimit përtej kufijve të lejuar — është më e dhimbshmja. Përse nuk u dorëzua, përse nuk e pranoi se ishte i rrahur kur kishte çdo arsye për ta bërë këtë, madje kur edhe vetë fati nuk e matufoste dot më shumë? Pas disa javësh palëvizshmërie në dhomën e pritjes, arriti disi të përmblidhet dhe dukej sikur po shërohej dalëngadalë. Një mëngjes, pjatën e gjetëm bosh. Njëra këmbë shtrihej në buzë të gjellës, në një salcë të ngjeshur domatesh dhe xhelatine që ia shtroi shtigjet e arratisë së tij. Ndonëse i zier dhe me këmbë që përshkoqen gjatë rrugës, ai e kishte tërhequr veten diku zvarrë me fuqinë e mbetur, për të filluar një bredhje të pastrehë, dhe ne nuk e pamë më kurrë.
(Nga anglishtja: Dhurata Alija)
