Teknologjia në vetvete është produkt i kulturës njerëzore dhe ajo, nga ana tjetër, e çon kulturën njerëzore në rrënim. Së këndejmi, është e nevojshme të vëzhgohet sekuenca e atyre ngjarjeve ose supozimeve që e shtynë njeriun të shndërrojë mjetet e përmirësimit në një mjet për shkatërrimin e tij
Metin IZETI
Antikultura është një tok idesh, vlerash dhe sjelljesh që kundërshtojnë kulturën mbizotëruese. Në kontekstin e modernitetit, antikultura shpesh interpretohet si një përgjigje ndaj ndjenjave të tjetërsimit dhe pakënaqësisë me shoqërinë dominuese.
Ka disa arsye për shfaqjen e antikulturës në modernitet:
1. Një nga arsyet është shekullarizimi. Shekullarizimi është procesi i ndarjes së fesë nga shteti dhe shoqëria. Në shoqëritë tradicionale, feja luajti një rol të rëndësishëm në formësimin e kulturës dhe vlerave. Megjithatë, në shoqëritë moderne, feja ka humbur ndikimin e vet. Kjo ka çuar në tjetërsimi të vlerave dhe kulturës tradicionale.
2. Një arsye tjetër për shfaqjen e antikulturës në modernitet është individualizimi. Individualizimi është një proces në të cilin njerëzit përqendrohen gjithnjë e më shumë në interesat dhe vlerat e tyre personale. Në shoqëritë tradicionale, njerëzit ishin më të lidhur me familjen, komunitetin dhe fenë. Megjithatë, në shoqëritë moderne, njerëzit janë gjithnjë e më shumë vetëm. Ata kanë më shumë liri në zgjedhjen e stilit të jetesës dhe vlerave të tyre, por janë të vetmuar. Kjo çoi në ndjenja të tjetërsimit dhe pakënaqësisë me shoqërinë.
3. E treta është urbanizimi. Urbanizimi është një proces në të cilin njerëzit lëvizin gjithnjë e më shumë në qytete. Në shoqëritë tradicionale, shumica e njerëzve jetonin në fshat. Megjithatë, në shoqëritë moderne, shumica e njerëzve jetojnë në qytete. Qytetet janë shpesh mjedise ku takohen kultura dhe ide të ndryshme. Kjo çoi në ndjenja konfuzioni dhe pasigurie.
Antikultura inicon dhunë, krim, degradim
Antikultura mund të shfaqet në forma të ndryshme. Disa nga format më të zakonshme të antikulturës në modernitet janë:
a) Subkulturat, që janë grupe relativisht të vogla njerëzish që ndajnë interesa dhe vlera të përbashkëta. Subkulturat shpesh kundërshtojnë kulturën dominuese përmes mënyrës së veshjes, muzikës, sjelljes, etj.
b) Kultet, që janë grupe njerëzish që besojnë në ide ose vlera të caktuara që ndryshojnë nga ato dominuese në shoqëri. Kultet shpesh konsiderohen të rrezikshme sepse mund të nxisin dhunën ose vetëdëmtimin.
c) Lëvizja hippi, që ishte një lëvizje që filloi në Shtetet e Bashkuara në vitet 1960. Lëvizja hippi ishte kundër vlerave dhe kulturës tradicionale. Hipp’it shpesh përfshiheshin në protesta paqësore, eksperimentonin me drogë dhe me sjellje liberale gjinore.
ç) Lëvizja punk, që ishte një lëvizje që filloi në Mbretërinë e Bashkuar në vitet 1970. Lëvizja punk ishte kundër materializmit dhe konsumerizmit. Punkët shpesh përfshiheshin në dhunë dhe vandalizëm.
Antikultura pati një ndikim të rëndësishëm në kulturën moderne. Antikultura nxiti ndryshime në kulturën mbizotëruese si dhe në mënyrën se si njerëzit mendonin për botën. Nga njëra anë, antikultura inkurajoi të menduarit kritik për vlerat dhe kulturën mbizotëruese. Antikultura ishte gjithashtu një burim i ideve dhe vlerave të reja që ndihmuan në formimin e koncepteve alternative kulturore që nuk pajtoheshin me konceptin e shoqërive moderne.
Nga ana tjetër, antikultura ishte një forcë që ndikoi në paraqitjen e anomalive shoqërore në modernitet. Ajo e incioi dhunën, krimin dhe probleme të tjera.
Si rrjedhojë mund të themi se antikultura është një fenomen kompleks dhe i shumanshëm. Mund të jetë një forcë pozitive ose negative në shoqëri. Antikultura është pjesë e modernitetit, vazhdon të ketë një ndikim të rëndësishëm në kulturën moderne. Antikultura shfaqet shpesh tek të rinjtë. Kjo për shkak se të rinjtë shpesh ndihen të tjetërsuar nga shoqëria dominuese. Antikultura në të shumtën e rasteve manifestohet përmes muzikës dhe artit. Muzika dhe arti janë shpesh mënyra për të shprehur pakënaqësinë me shoqërinë dominuese.
Teknologjia si rrënuese e kulturës njerëzore
Në një masë më të madhe ose më të vogël, siç shihet edhe nga këto koncepte, njeriu përballet me vuajtje të caktuara. Nuk është e mundur të numërohen në mënyrë gjithëpërfshirëse të gjitha “llojet” e vuajtjeve, as vuajtjet e çdo qenie njerëzore që jeton në botë – por ajo që është e përbashkët për të gjithë dhe “vuajtja” e pashmangshme është vdekja e sigurt biologjike. Çështja e shëndetit, çështja e luftës dhe çështja e urisë në historinë e qytetërimit njerëzor janë shfaqur deri diku si probleme të zgjidhshme. Megjithatë, çështja e vdekjes biologjike mbetet ende një mister i pazgjidhshëm për njeriun dhe për këtë arsye është një shkak unik i vuajtjeve. Vdekja e përballon njeriun me çështjen e kuptimit, me çështjen e origjinës dhe qëllimit të tij përfundimtar. Siç është formuluar qartë nga Hans Küng, “çdo ‘siguri filozofike ose metafizike’ duhet të konsiderohet në sfondin e pasigurisë themelore ekzistenciale të mbijetesës njerëzore” pasi ai nuk mund t’i ikë kohës së vdekjes. Modernizmi nuk mendon për këtë paradoks të vdekjes, por beson se njeriu mund të arrijë potencialin e plotë të jetëgjatësisë së tij përmes arritjeve mjekësore dhe teknologjike, por në fund ndodh një paradoks tjetër – shkenca dhe teknologjia çojnë në një njeri teorikisht të pavdekshëm, por praktikisht të vdekshëm. Siç shpjegon Harari, me një sërë shembujsh, teknologjia do të zëvendësojë veprimtarinë njerëzore në epokën e kompjuterave, në të cilën ndodhet shoqëria jonë dhe do të përpiqet gjithnjë e më shumë në drejtim të majes së saj. Qëllimi i çdo aktiviteti njerëzor, dhe më pas i teknologjisë, është që t’i mundësojë njeriut të përsosë veten dhe të përmirësojë kushtet e jetës duke zhvilluar kulturën përmes veprimtarisë së tij dhe në të njëjtën kohë duke lejuar kulturën ta formësojë atë. Sipas Arnold Gehlen, kultura është një kompensim për deficitin morfologjik të natyrës njerëzore, është çdo ndërhyrje njerëzore në ndërtimin e një bote specifike njerëzore. Por kjo buron nga natyra shpirtërore e njeriut, e cila është një aspekt pozitiv i kulturës. Meqenëse Harari e sheh teknologjinë dhe shkencën si një mënyrë çlirimi nga vuajtjet, duke marrë parasysh atë që u tha më parë, mund të themi se lloji njerëzor, i cili është nën kërcënimin e tjetërsimit, teknikat e zhvillimit të vazhdueshëm dhe të pakontrolluar, vendos vetë veten në një gjendje anti-kulture – shkatërrimi të veprimtarisë njerëzore, shkatërrimi të shpirtit njerëzor. Kështu arrijmë në një absurditet: teknologjia në vetvete është produkt i kulturës njerëzore dhe ajo, nga ana tjetër, e çon kulturën njerëzore në rrënim. Prandaj, është e nevojshme të vëzhgohet sekuenca e atyre ngjarjeve ose supozimeve që e shtynë njeriun të shndërrojë mjetet e përmirësimit në një mjet për shkatërrimin e tij.
Antikultura si prodhim i margjinalizimit klturor
Kësisoj, çështja e së vërtetës pushon së qeni vetëm një çështje e njohjes së realitetit objektiv, por bëhet çështje e ekzistencës së njeriut. Atëherë njeriu nuk mund të privohet plotësisht nga subjektiviteti i tij, ashtu siç nuk ka dualitet tek njeriu dhe një ndarje e rreptë në procesin e të menduarit që do të ndante subjektiven nga objektiviteti. Fakti që ekziston kanceri, në vetvete është i tmerrshëm, sepse njerëzit si kolektiv, bazuar në përvojën dhe ekzistencën e tyre, e interpretuan atë si negativ. Një person nuk mund të privohet nga përvoja e tij dhe ta vëzhgojë atë përvojë si diçka të veçantë nga njeriu, sepse ai nuk do të ketë një pasqyrë të plotë, ai nuk do të jetë në gjendje të interpretojë të dhëna të caktuara pa përvojat e njerëzve të tjerë që ishin çelësi i interpretimit të atyre të dhënave.
Duke u përqendruar në kulturën dominuese dhe antikulturat e shfaqura si pasojë e kulturës dominuese, që bashkërisht e prodhuan teknohumanizmin dhe përparimin e pakufizuar njerëzor, “njeriu i ri” synon të provojë se realizimi i lumturisë së përjetshme, hyjnisë, pavdekësisë, fuqisë, shëndetit dhe aftësive që ishin të pamendueshme deri para disa dekadave është brenda mundësive të vetë njeriut. Por apologjia e këtij koncepti përfundon në një apokalipsë robotike, në të cilin njeriu humbet kontrollin mbi evolucionin e tij, por edhe mbi ekzistencën e tij, duke vënë në dyshim mbijetesën e qytetërimit njerëzor. Në fakt, kjo mendësi nuk ofron zgjidhje për problemet me të cilat është përballur njeriu në histori. Supozimet e Hararit, të cilat bazohen në antropologjinë algoritmiko-dataistike, e reduktojnë njeriun në l’homme machine dhe i jep fund çështjes së kuptimit të ekzistencës së tij. Duke u nisur nga një pozicion i tillë, shihen qartë mangësitë e kulturës dominuese dhe antikulturave të krijuara nga margjinat e kësaj kulture. Si pasojë, një gjendje e këtillë hap mundësinë e aktualizimit të mesazhit fetar në kohën e teknohumanizmit duke e bazuar në mendimin e revelatës dhe antropologjinë e traditës konstituive fetare. Ka autorë që mbrojnë transhumanizmin radikal si dhe të tillë që e shohin teknokracinë si një mjet të hirit të Zotit dhe një fazë drejt realizimit eskatologjik, pra zhvillimit të plotë të personit njerëzor si “imazh i zotit” pa Zot. Teknologjia, si edhe mjetet e tjera të shpikjeve njerëzore, mund të përdoren për të përparuar dhe për dashurinë e vërtetë për njeriun, por mund të bëhet edhe një instrument i decentralizimit dhe degradimit të njeriut. Gjithçka varet nga qëllimi i saj, dhe pikërisht për këtë çështje kuptimi fetar i transhumanizmit dhe kulturës mund të jetë i dobishëm sepse feja e di se cili është qëllimi përfundimtar i krijimit, dhe kështu i përgjigjet pyetjes së dobisë përfundimtare të teknologjisë.
Arti si mjet që flet për frikën njerëzore
Arti, qoftë i përshkruar si pasqyrim i kulturës së lartë apo popullore, e thekson veten sot, ndoshta më shumë se në të kaluarën – po aq sa shkencat humane edhe teologjia – e ndjen veten të aftë për të interpretuar kuptimin e jetës dhe për të komunikuar përvoja të thella shpirtërore dhe fetare njerëzore. Që në fillimet e njerëzimit, arti si shprehje e gjenialitetit krijues dhe estetikës për të cilën njeriu aspiron, shoqëron dhe shpreh kërkimin e vazhdueshëm të kuptimit. Në kuptimin tradicional të shkencës, në periudhën nga shekulli i 17-të deri në shekullin e 20-të, ajo pothuajse u përjashtua nga kërkimet empirike dhe vetëm nga gjysma e dytë e shekullit të 20-të, disiplinat shkencore e pranuan artin, në kuptimin e tij më të gjerë, si lëndë dhe burim kërkimi. Krijimet artistike sot janë gjithnjë e më shumë produkte dhe pasqyrime të kulturës popullore dhe në një farë mënyre pasqyrojnë gjendjen e shpirtit njerëzor në shekullin e 21-të. Piktura, muzika, filmi dhe letërsia e sotme flasin shumë për frikën dhe shpresat që preokupojnë njeriun modern, i cili ndoshta më shumë se kurrë ka nevojë për Zotin dhe spiritualitetin edhe pse e refuzon me fjalë. Këtë e tregon përmes temave dhe formave që në pamje të parë mund të duken larg fesë, por në fakt janë një thirrje për kuptim. Ja pse teologjia dhe, në përgjithësi, shkencat humane e shoqërore, janë thirrur të studiojnë shprehjet e kulturës në të cilën jetojnë, të cilat shumëkush i “përthith” çdo ditë përmes masmedias, të cilat janë pasqyrim i vlerave dhe nevojave të njeriut modern. Inteligjenca e një orientimi fetar mund të kontribuojë në shërbimin e kulturës dhe botës, jo vetëm nëpërmjet krijimit të historive imagjinare dhe veprave të tjera të artit brenda një kulture, por edhe duke vlerësuar në mënyrë kritike ato vepra të kulturës që përfaqësojnë, në mënyrë implicite ose eksplicite, thelbin dhe perspektivën ekzistenciale.
