“Vullkani ndoshta nuk është më vetëm simboli i dhunës sociale apo luftarake, por metafora e një bombe të vërtetë ekologjike me sahat që do të vijë” (Charif Majdalani, “Vallëzimi në këmbët e një vullkani”)
Një fotografi e kryeredaktorit Daniel Simon për më shumë se një dekadë e gjysmë, që ‘World Literature Today’ ka marrë pulsin, si të thuash, të përgjigjeve të shkrimtarëve ndaj krizës klimatike planetare. Në numrat specialë të viteve 2008, 2011, 2014 dhe 2019, poetët, eseistët dhe romancierët, në dialog me shkencëtarët, kanë parë, me një përzierje mosbesimi dhe alarmi, teksa bota duket se del jashtë kontrollit rreth tyre. Shikimi, por edhe dokumentimi i fatkeqësisë dhe përfytyrimi i të ardhmes së zymtë dhe utopike.
Në sondazhin e fundit të ‘World Literature Today’ për klimën ndërkombëtare të ndezur, “Shkrimi i polikrizës”, ne kryesojmë me një ese nga Richard Heinberg nga Instituti Post Carbon. “Kaq shumë kërcënime të reja dhe serioze po shfaqen dhe kaq shpejt,” – shkruan Heinberg, “sa që një fjalë ka ardhur në qarkullim për të përshkruar këtë konvergjencë të paprecedentë të rrezikut – polikrizë“. Dhe aksionet e polikrizës – atë që Heinberg e quan “shkalla e pasojave” – janë bërë gjithnjë e më të pakundërshtueshme. Megjithatë, Heinberg shpjegon qartë se “makina e gjenerimit të rrezikut/krizës” e kapitalizmit me lëndë djegëse fosile, nuk mund të hiqet thjesht nga priza. Në fund të fundit, përfundon ai, ne jemi “bërë armiku ynë më i keq” dhe “mund të mos ketë asnjë rrugë përpara që nuk kërkon një sakrificë të konsiderueshme të pasurisë, dominimit ose rehatisë. Mbijetesa kolektive do të kërkojë të lëmë mënjanë mendjemadhësinë tonë dhe të pajtohemi me kufijtë mjedisorë dhe socialë.”
Heinberg sheh një fije shprese në faktin se njerëzit janë “primatë të zgjuar, gjuhësorë, ultrasocialë, që bëjnë vegla”. Shkrimtarët, si primatë par excellence të krijimit të mjeteve gjuhësore, kanë mbajtur prej kohësh një pasqyrë të botës natyrore. Poetët, në veçanti, bazohen në lidhjen aborigjene midis vetvetes dhe ndjenjës së lidhjes së shenjtë me tokën në një mënyrë parësore. Poetja kanadeze filipinase Rina Garcia Chua, duke shkruar pas zjarreve dhe kupolës së nxehtësisë që shkatërruan Paqësorin Veriperëndimor në 2022–2023, ofron një poezi të mbushur me ankesa – pikëllim që qëndron në fund të mushkërive të folësit, ngjyron muzgun “spektral portokalli”, gëlltitet në ëndrrat e saj, që “rrëshqet dhe përpëlitet” ndaj gjithçkaje që prek. “Unë thith një frymë,” shkruan ajo, “për t’i rezistuar rrëzimit të një gjoksi. / Pak ajër për të vrapuar; disa buzë për të kënduar.” Në “Gjiri i kuajve të vdekur”, poeti venezuelas, Santiago Acosta, katalogon mbetjet e kulturës sonë të hedhura në hapësirën kufitare të një ishulli në majë të një landfilli (vend-groposje) të vjetër që del në gjirin e Xhamajkës të Bruklinit. Tre poezi të shkrimtarëve argjentinas Guaraní, të përkthyera nga Whitney DeVos dhe Valeria Meiller, gjithashtu zënë vend në ekotone të brishta; në “Arkaike” të Ana Gayoso, “forca e shpirtit digjet” në një peizazh nga kthesat Edenike dhe të shkatërruar. Dhe në trillimet spekulative të shkrimtares ganeze, Cheryl S. Ntumy dhe shkrimtares afrikano-jugore, Vuyokazi Ngemntu, rrëfyeset përkatëse femra manifestojnë beteja për sovranitet politik dhe trupor nëpërmjet alegorive mjedisore, njëra utopike, tjetra distopike.
Kur ekipi redaktues i WLT filloi së pari të diskutonte idenë e kësaj çështjeje, ne parashikuam një fokus në Jugun Global, pasi ai rajon mban peshën kryesore të disa prej efekteve më të këqija të katastrofës klimatike. Megjithatë, sido që të jetë përcaktuar Jugu Global, gjeografia dhe ekonomia e polikrizës nuk njohin kufij. Në Konferencën e Kombeve të Bashkuara për ndryshimet klimatike, Deklarata e përbashkët për klimën, natyrën dhe njerëzit – në një nga dhjetë premtimet në marrëveshjen përfundimtare të 15 dhjetorit 2023, theksohet se “adresimi i ndryshimeve klimatike, humbjes së biodiversitetit dhe tokës degradimi së bashku”, duhet të bëhet në “mënyrë koherente, sinergjike dhe holistike, në përputhje me shkencën më të mirë në dispozicion”. Përballë provave dërrmuese shkencore për shkallën planetare të krizës, sinergjitë e kulturës dhe shkencës, mund të ofrojnë mundësi për mirëkuptim, angazhim emocional dhe ndoshta një vizion që premton diçka tjetër përveç dëshpërimit të pandërprerë. (Worldliteraturetoday.org)
Solli në shqip: Fitim Nuhiu
