Me Berat Dakajn, botues
Nuk ka redaksi botuese më që ta kthen dorëshkrimin. Natyrisht, nëse ia paguan mundin. Nëse nuk ia paguan, dy fjalë s’i ndërron me ty. Edhe nëse dorëshkrimi i librit nuk është i botueshëm, nuk ka vlera, botuesit do ta bindin autorin se është i botueshëm. Do ta bëjnë të botueshëm edhe nëse nuk është
Shkëlzen HALIMI
Berat Dakaj është drejtues i Shtëpisë Botuese “Armagedoni” nga Prishtina, shtëpi kjo, viteve të fundit, ndër më produktivet në lëmin e botimeve. Berati nuk është vetëm botues, por edhe poet e prozator, fanatik i përdorimit të drejtë të gjuhës shqipe, kritik ndaj dukurive negative në shumë segmente të shoqërisë shqiptare, duke u mbështetur në argumente të qëndrueshme.Me Beratin bisedojmë për shumë çështje që gjithsesi do ta tërheqin vëmendjen e lexuesve të HEJZËS…
HEJZA: Berat Dakaj (alias Armagedoni), gazetar, publicist, studiues, botues. Nëse harrojmë edhe ndonjë profesion tjetër tuajin, na kujtoni.
B. DAKAJ: Qënë fillim e di pse po i renditni këto profesione të miat. Ju dëshironi që në këtë intervistë të bisedojmë për gazetarinë, për publicistikën, për studimet dhe për botimet. Ndoshta, ndërkohë, edhe për tema të tjera. Nëse ju keni hapësirë të mjaftueshme në revistën “Hejza”, unë më me qejf shkruaj sesa flas. Gazetaria shqiptare sot është e njëllojtë si në Kosovë, si në Shqipëri, si në Maqedoninë e Veriut, si në Mal të Zi. Bëhet punë kopi past. Nuk është gazetari e mirë por, kështu si është, kështu si bëhet, kështu si shkruhet, më mirë është të jetë e pranishme në jetën tonë dhe ne në jetën e saj sesa po mos të kishte fare. Ndonjëherë, ndonjë ditë, në ndonjë medie, e shohim pushtetin e katërt. Ndonjëherë, ndonjë ditë, në ndonjë medie, shohim avokaten e pushtetit. Këso natyre është gazetaria e sotme shqiptare. Një medie të përkëdhelë paradite, një tjetër të sulmon në mesditë, një tjetër të mbron në mbrëmje. Pra, ka disa medie që i shërbejnë pushtetit ashtu siç ka disa medie që u shërbejnë qytetarëve. Ka medie që e përkrahin pozitën ashtu siç ka medie që e përkrahin opozitën. Fatmirësisht, sot, pas zhvillimit të teknologjisë dhe themelimit të shumë medieve online, më shumë ka medie që u shërbejnë qytetarëve. Megjithatë, gazetaria në këto lloje të medieve nuk është profesionale. Mungojnë parimet themelore në shumicën e tyre. Ata dhe ato që shkruajnë dhe publikojnë njoftime në medie mund ta kenë përfunduar fakultetin e gazetarisë, të letërsisë, të gjuhës, të shkencës politike e ku di tjetër, pra të kenë një diplome fakulteti, por nuk japin dëshmi se dinë të raportojnë sipas rregullave të gazetarisë dhe ta shkruajnë korrekt gjuhën shqipe. Etikën e gjuhës dhe të gazetarisë e shkelin orë e çast. Inspektore të tyre nuk janë më asociacionet, institucionet dhe shoqatat, por individët, të cilët, ndonjëherë, me komentet që bëjnë në vjegëzat e lajmeve të shpërndara në rrjete sociale, përpos që bëjnë lajm, edhe e argumentojnë lajmin e vërtetë ose e përgënjeshtrojnë duke ofruar dëshmi. Ata japin lajm të mirë dhe lajm të keq. Këtë bashkëpunim medie-qytetarë nuk e ka pasur shtypi fizik, të cilit te ne që një dekadë ia ka zënë vendin modelielektronik. Fatkeqësisht, për dallim prej shteteve të tjera që i përmenda më parë, në Kosovë sot nuk botohet asnjë gazetë fizike. Ne kemi çfarë të ruajmë, por nuk kemi letër, bojë dhe para. As shteti, as institucionet e tij, askush nuk shpreh interesim për përkrahje financiare të botimit të gazetave. Kushdo që ka pasur dhe ka një gazetë mund të të flasë më mirë se unë për shpenzimet që bëhen vetëm për shtypin e gazetës. Mund t’ju flas edhe unë pasi që edhe dy vjet më bëhen dy dekada punë në gazetën “Epoka e re”. Shtypi fizik i gazetës i ka gjunjëzuar edhe bosët e mëdhenj. Edhe pse kanë dëshirë ta vazhdojnë traditën e shtypshkrimit, për shkak të rrezikut që e ndiejnë, nuk kanë guxim t’ia fillojnë. Dhe nuk do t’ia fillojë askush po qe se nuk i ofron përkrahje dikush.
HEJZA: Opinione, kolumne, shkrime publicistike, kujtime, shkruani shpesh. Ato që i shprehni për dhe kundër, a po i merr kush parasysh?
B. DAKAJ: Unë flas dhe shkruaj që të tjerët të më dëgjojnë. Kush ka vesh dhe sy, më dëgjon dhe më përkrah. Kush bëhet se i ka, më shikon,më dëgjon dhe hesht. Heshtja është pranim i diçkaje që, ashtu sikurse mua, të shqetëson edhe ty por, për ndonjë qëllim personal, nuk e mbështet publikisht. Tinëzisht, fort. Një njeri i mençur, në vitin 2005, më pati thënë: “Kurrë mos i mësho njeriut që është i rrëzuar përtokë. Atij, po t’u dha mundësia, jepi mbështetje”. Ai që m’i ka thënë këto fjalë është Muhamet Mavraj, jo një ndër botuesit më parimor në Kosovë, por më parimori. Ka përfunduar studimet në tre fakultete. Po doktoron për gazetari. Më mirë se askush tjetër e di ku u dhemb pushtetarëve. Më mirë se askush tjetër e di çfarë ndikimi kanë mediet. Që prej themelimit, herë me gjoks, herë tjetër me mend dhe me miq, po e mban gjallë gazetën “Epoka e re”, pa ia shtrirë dorën kurrë pushtetit. Ai, më shumë se profesorët e mi të tre fakulteteve, më ka mësuar të “bluaj” butë dhe egër. Të shkruaj për ata që janë në majë të pozitave e t’i lë mënjanë ata që janë poshtë e që mezi lëvizin vendi. Ky është mësim i madh, të cilin, nëpërmjet reagimeve që shpreh për ndodhi të ndryshme në Kosovë, thuajse për çdo ditë, përpiqem t’ua mësoj të tjerëve sipas mënyrës sime.
HEJZA: Institucionet e kulturës i goditni shpesh, sidomos udhëheqësit e Bibliotekës Kombëtare të Kosovës.
B. DAKAJ: Kam bërë studime për letërsi, për dramaturgji dhe për gazetarinë Universitetin e Prishtinës. Po të studioja për ekonomi ose mjekësi do të shprehja shqetësime të tjera. Kështu që, sa të mundem e të më lënë,do të rri para kive të mi, sidomos para Bibliotekës Kombëtare të Kosovës. Pse më shqetëson gjendja në këtë institucion? Sepse, si asnjëherë tjetër, kurrë më e keqe nuk ka qenë dhe, shpresoj shumë, as nuk do të bëhet. Kushdotjetër, kurdo që të emërohet drejtor, do t’i vërejë ato që i kam shprehur herë shkurt e herë gjatë për këtë institucion në rrjete sociale, në medie dhe në prani të ministrave. Ndiej dhimbje për të si për një familje të lënë pas dore. Ditët më të mira të jetës sime, kur kam qenë student, i kam plakur në të. Ende pa e hapur derën e saj shkoja para derës së saj. Në mbrëmje punonjësit e saj mezi më nxirrnin jashtë. Çdo ditë lexoja libra në të. Disa punonjëse të saj, të cilat atëkohë, në vitin 2003, 2004, 2005, 2006, më shërbenin libra për lexim, më thoshin se librat po i gëlltitë. Njëmend ma ushqenin trurin. Më mësonin për të shkuarën, të tashmen dhe të ardhmen. Për gabimet dhe për sukseset. Për dështimet dhe për përparimet. Lexoja jo vetëm libra të përmendur e të bërë zhul nga leximi, por edhe të tjerë që ishin harruar nga lexuesit. Biblioteka Kombëtare në ato vite, edhe para atyre viteve, ishte institucion për marrjen dhe për dhënien e dijes. Po sot si është? Në dhjetët vjetët e fundit, institucion vetëm për përurimlibrash, për organizime shoqërore dhe politike, për shkrepje të fotografive të fejesave dhe të martesave e për hiçgjë tjetër! Harrova të them, edhe për vizita koti, nga një grup i ngushtë njerëzish brenda saj, jashtë vendit. Ky ministri i Kulturës i Kosovës, Hajrulla Çeku, emëroi një Këshill të ri Drejtues të kësaj biblioteke, mori sugjerimet e anëtarëve të këtij Këshilli për këtë institucion edhe publikisht dhe, çuditërisht, edhe më tutje po vazhdon të heshtë. Është e vërtetë se investimetnë infrastrukturën e objektit po i vazhdon. Megjithatë, vetëm fasadat e brendshme dhe të jashtme aty nuk mjaftojnë. Bashkëpunimi me Shqipëri dhe me shtete të tjera evropiane është ndërprerë. Janë shkruar dhe nënshkruar disa herë kalendarë të përbashkët kulturorë. Në ditët e atyre kalendarëve nuk janë organizuar ngjarjet që i kanë zënë ngoje dhe i kanë shkruar në letër. Është tërhequr Shqipëria, është tërhequr edhe Kosova. Një punë të mirë që vazhdon ta bëjë Kosova kurrë s’e ka bërë Shqipëria. S’e ka bërë as s’e bën Maqedonia e Veriut. S’e bën as Mali i Zi. Çfarë është ajo punë? Biblioteka Kombëtare e Kosovës, bibliotekat komunale, shkollore, të specializuara, ato të institucioneve qendrore, të fakulteteve, çdo vit pajisen me libra të rinj nga botuesit e Shqipërisë, të Maqedonisë së Veriut, të Malit të Zi. Mijëra euro çdo vit institucionet e Kosovës blejnë libra nga botuesit e këtyre tri shteteve e institucionet e këtyre tri shteteve një ekzemplar nuk e blejnë nga botuesit e Kosovës. Për çdo ditë e vizitoj uebfaqen e Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë, të Maqedonisë së Veriut, të Malit të Zi, edhe uebfaqet e bibliotekave kombëtare evropiane. I kërkoj në to titujt e librave të rinj të botuesve të Kosovës. Asnjë s’e gjej. Nuk blejnë. Presin vetëm dhurime, se as për shkëmbime nuk janë të interesuara. Kanë premtuar ministrat e Kulturës, të Kosovës dhe të Shqipërisë, njëri pas tjetrit, se kësaj gjendjeje do t’i japin fund, se aq sa blejnë libra nga botuesit e Shqipërisë institucionet e Kosovës, aq do të blejnë institucionet e Shqipërisë nga botuesit e Kosovës. Na kanë mashtruar jo këta të Kosovës, por ata të Shqipërisë. S’e kanë mbajtur fjalën asnjëri. As ai që ka qenë burrë kulture, as ajo që ka qenë grua kulture. As ai që ka qenë ministër, as ajo që është bërë ministre. Këtë shqetësim që po shpreh këtu ia kam shprehur edhe drejtorit të Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë, Piro Mishës, në Pallatin e Kongreseve në Shqipëri. Ai, para dyzet burrave dhe grave, më tha: “Biblioteka jonë Kombëtare s’mund të blejë libra nga botuesit e Kosovës sepse Ministria jonë e Kulturës nuk na ndan buxhet. Pastaj janë disa procedura të hapjes dhe mbylljes së tenderëve të cilat s’janë lehtë të realizueshme”. Këto procedura që ai i pati përmendur në Shqipëri, realizohen shumë thjesht në Kosovë, kudo në botë dhe do të realizoheshin po kaq lehtë edhe në Shqipëri po qe se shteti atje vendos t’i pasurojë, përpos Bibliotekën Kombëtare, edhe ato komunale dhe shkollore me botimet e Kosovës. Dhe këtu, në Kosovë, nuk botohet pak. Për një vit, nëse mos më shumë, botohen mbi 2 200 tituj të rinj. Prej gjithë këtij numri librash, ata të Shqipërisë s’i njohin as njëzet tituj të Kosovës. Mosnjohurinë, veçanërisht për letërsinë e Kosovës, për poezinë, e shpërfaqën kohën e fundit me një antologji të hartuar, mbase, në ndonjë bunker të Enver Hoxhës!
HEJZA: Kaq shumë, sa shprehët qëndrim kritik për Shqipërinë në fushën e kulturës, nuk bën të shprehni për Maqedoninë e Veriut.
B. DAKAJ: Nëse shpreh kaq shumë gaboj shumë. Edhe mund të shpreh shumë e ju t’i jepni kundërargumentet tuaja po qe se i keni të qëndrueshme. E përcjell gjendjen edhe te ju, po jo sa në Shqipëri. Dhe e di mirë se as në Maqedoninë e Veriut nuk është gjendja më e mirë se në Shqipëri. Interesim, nga institucionet e kulturës maqedonase, për blerjen e librit shqip të botuar në Kosovë, nuk ka. Ministria e Kulturës e Maqedonisë ka shkurtuar edhe subvencionet për shqiptarët për botim të librit dhe të zhvillimit të veprimtarive kulturore. Interesimin më të madh dhe përkrahjen më të madhe po e shpreh dhe po e jep për maqedonasit. Pavarësisht këtij nacionalizmi që shpreh edhe në kulturë, më vjen mirë që ajo po angazhohet për përkthimin e letërsisë maqedonase në gjuhë të huaj. Disa vjet më parë përkthyem dhe botuam në gjuhën shqipe “Mrekullinë e tetë” të Jordan Pllevneshit, “Grabitja e Evropës” të Ivan Xheparovskit,“Asht kryqi” të Natasha Sarxhoskës. Veprat e tyre i botoi shtëpia që udhëheq unë, “Armagedoni”. Kam plan që letërsinë maqedonase edhe në vitet e ardhshme t’ua paraqes lexuesve shqiptarë. Nuk duhet të vijmë ne deri në Shkup për të parë dhe për të blerë dhe maqedonasit në Kosovë për të njëjtën punë, por edhe për të diskutuar dhe për ta promovuar letërsinë që krijojmë. Bashkëpunimin më të mirë kombet dhe shtetet mund ta bëjnë nëpërmjet fushës së kulturës. E kanë bërë një herë e një kohë “Rilindja” e Kosovës dhe “Flaka e vëllazërimit” e Shkupit. Tash duhet ta bëjnë të tjerët. Ta bëjmë ne qoftë me e qoftë pa mbështetje të institucioneve.
HEJZA: E përmendët që keni studiuar për letërsi, gazetari dhe dramaturgji. Shkruani më shpesh poezi, tregime, romane, studime, kolumne, drama, skenarë apo…?
B. DAKAJ: Shkruaj çdo lloj shkrimi. Në vitin 2005 pata përgatitur për botim librin me poezi me titull “Vrima e artë” e me nëntitull “69 poezi shkruar për 69 ditë”. Poezi erotike dhe, aty-këtu, edhe ndonjë pornografike. E shkrova edhe parathënien e saj prej njëzet faqesh, edhe mora leje për përdorim të pamjes së pikturës së Zake Prelvukajt për kapakun e librit. Librin dhe aventurën seksuale i lashë mënjanë për pak kohë. Ndërkohë u dashurova me një studente të letërsisë dhe, pas një viti bashkëjetesë me të, pasi një ditë a një natë e hodha farën në arën e saj, na lindi Pomena. Sot, kur e rilexoj, më vjen turp ta publikoj. Kështu që, “Vrima e artë” do të mbetet vrimë e mbyllur përgjithmonë. Megjithatë, nga poezia nuk kam hequr dorë. Kam përgatitur për botim librin me poezi “Shëtitje nëpër Drenicë”. Këtë do ta botoj. Titulli është i përafërt me atë të shkrimtarit boshnjak Faruk Shehiq, “Shëtitje nëpër Srebrenicë”. Edhe temat e poezive i kemi të njëjta. Ai shkruan për ndodhitë e luftës në Srebrenicë, unë për ndodhitë e luftës në Drenicë. Letërsia me temë luftën më pëlqen qoftë edhe nëse është ditar, udhëpërshkrim, kujtim. Më pyetët nëse më shpesh shkruaj tregime, romane, studime, kolumne. Tregime shkruaj çdo javë. Tri përmbledhje i kam bërë gati. Edhe dy novela i kam shkruar po s’i kam përfunduar. Po i qëndis stilistikisht. Dramë kam filluar të shkruaj këtë muaj, ndërsa kolumne dhe kujtime çdo ditë. Studime më s’do të shkruaj. Detyrat e fakultetit, edhe fakultetet, i kam përfunduar. Desh harrova, shënime në ditar mbaj çdo natë. Nuk kam qejf vëllimet e tij t’i publikoj sa jam gjallë. Ndoshta bijat e mia, Pomena ose Poliana, nëse vyen gjë edhe im bir Priari, do të përkujdesen për botimin e ditarit. Amanet do t’ua lë.
HEJZA: Shtëpinë botuese “Armagedoni” kur e keni themeluar dhe sa tituj keni botuar deri më tani?
B. DAKAJ: Dhjetë vjet më parë. Numrin e saktë të botimeve nuk e di. Kur më pyesin autorët ose botuesit për numrin e botimeve, u them prit ta shoh barkodin e fundit që kam marrë nga biblioteka për librin. Mbi 250 tituj, po.
HEJZA: Pse e pagëzuat “Armagedoni”?
B. DAKAJ: Për të zgjodha mbiemrin tim artistik Armagedoni. Ju e dini që unë nuk jam nga fusha e Palestinës, por nga një fshat i vogël i Klinës. Armagedoni për shumë njerëz ka shumë kuptime. Për shumicën prej tyre ka kuptim kiametin, apokalipsin. Kur i shohin variantet e filmave të “Armageddon”-it, mezi më shohin me sy. Po për mua ka kuptim katarsisin. Armagedoni është gjyq para Zotit. Është vlerësim për punët e bëra mirë dhe për punët e bëra keq. Është vlerësim dhe është ndëshkim. Mohim, assesi.
HEJZA: Çfarë po botohet më së shumti sot në gjithë hapësirën shqipfolëse?
B. DAKAJ: Gjithçka, dhe kurrë më lehtë e më lirë nuk ka kushtuar përgatitja dhe botimi i librit. Nuk ka redaksi botuese më që ta kthen dorëshkrimin. Natyrisht, nëse ia paguan mundin. Nëse nuk ia paguan, dy fjalë s’i ndërron me ty. Edhe nëse dorëshkrimi i librit nuk është i botueshëm, nuk ka vlera, botuesit do ta bindin autorin se është i botueshëm. Do ta bëjnë të botueshëm edhe nëse nuk është. Përditë më kalojnë nëpër duar nga njëzet tituj të librave të botuara në Kosovë, Shqipëri, Maqedoni të Veriut, Mal të Zi, Evropë. Cilësia e shtypit e njëjtë kudo. E vlerave, e dallueshme seku.
HEJZA: Një libër, sa copë shtypet?
B. DAKAJ: Për këtë pyetje më duhet do t’ju jap përgjigje të gjatë për dy raste.
Para shtatë vjetësh një shkrimtar mesatar më shkroi në “Facebook”. Kishte një dorëshkrim libri me poezi. Më pyeti për kushtet e botimit të atij libri. Fillimisht ia kërkova dorëshkrimin. Ma nisi. E mora, e lexova, e korrektova, e lekturova, e redaktova dhe ia ktheva në formatin PDF. “E paske kreh mirë”, më shkroi të nesërmen dhe më pyeti për kushtet e tjera, tash materiale. I bëra me dije se dyqind ekzemplarë mund të t’i botoj pa pagesë. “Kaq pak?!”, më pyeti me shprehje të habisë. “Pak të duken?!”, me shprehje të habisë ia ktheva unë. “Po unë i kam pesëqind miq që duan ta kenë librin tim”. Nisi të më bëj nervoz diskutimi me të për tirazhin e librit derisa dikur, kur veç doja t’i thosha botoje ku të duash, sa të duash, tek unë jo, më tha: “Unë nuk kam ndër mend vetëm ta shes librin, por edhe ta jap falas”. “E nëse ti ke para të paguash libra e të japësh falas, unë ofsetin një javë do ta lë në punë për ty. Fol sa po do?”. I porositi një mijë copë. Ndërkohë erdhi i mori nja shtatëqind prej tyre dhe nisi t’i shpërndajë te njerëzit e njohur dhe tek të panjohurit, tek ata që lexojnë poezi dhe tek ata që djegin libra me poezi. Kujtonte se ato treqind copë që m’i la do t’i shiteshin brenda tre muajve e pas tre muajve do të shtypte ekzemplarë të tjerë. Shkuan shpejt ata tre muaj e interesimi për librin e tij nuk ishte i madh. Ai i kishte bërë vetes dhe librit një dëm të madh. U kishte dhuruar shumë njerëzve dhe ata që ende s’e kishin marrë, pritnin ta merrnin falas prej tij e jo ta blinin në librari.
Rasti i dytë është ky. Një autore nga Mitrovica, Antigona Behrami, një natë më shkroi në “Facebook”. Kishte një dorëshkrim libri nga fusha e meditimit dhe motivacionit. Dromca biografike në të plot. Përtova ta merrja për botim. Gjatë bisedës më la përshtypje të mirë. Me njëfarë energjie të hasur rrallë te njerëzit e zakonshëm, disi më bëri për vete. I thashë dërgoma ta lexoj. E mora, e lexova, e korrektova, e lekturova, e redaktova, e faqosa, e punuam kapakun e librit me disenjatoren dhe ia dërgova për lexim para shtypit. Pas orës dy të natës, kur ende isha zgjuar, më shkroi: “Ju lumshin duart për punën që keni bërë! Kështu e kam paramenduar. Ju lutem, shtypmini një mijë copë”. Ev, thashë, që doli edhe një tjetër, sikurse ai poeti, që nuk përton të paguajë letër e të shpërndajë falas. “Pse një mijë?! Dyqind copë, meqë në të ka pjesë të biografisë suaj, të sakrificës në kohë lufte, jua bëj pa pagesë”. “Shaka po bëni a?!”, më pyeti, gjithashtu si poeti, me shprehje të habisë. “Jo, tybe, shaka jo, po përnjëmend”, i thashë. “Jo bre zotni, unë po mendoj a me i shtyp përnjëherë dy mijë copë, a më mirë një herë një mijë e herën tjetër një mijë”.S’dija gjë për të. As sa ishte e njohur, as kush ishte,as çfarë bënte, as sa miq dhe mikesha kishte. Të nesërmen fillova shtypin e një mijë ekzemplarëve. Pas nja tri ditësh ia dërgova të gjitha librat në shtëpi. Vetëm një muaj pas, e porositi botimin e dytë prej një mijë ekzemplarësh. “Çfarë u bëre atyre?! I fale, u përmbytën, u dogjën?!”, përnjëmend shpreha habi. “Ha, ha, ha… u shitën, u shitën, Beratoooo!”. E pamundshme më dukej. Pas ribotimit të librit “Përdore fuqinë që ke brenda” edhe tri herë të tjera, i botova edhe pesë libra të saj. Tirazhi i tyre secilën herë më i madh. Nuk ka dhe një tjetër autore shqiptare që kërkohet nga lexuesit shqiptarë më shumë se kjo. Është rast i rrallë edhe në Ballkan.
HEJZA: Merrni pjesë edhe në panaire të librave. Çfarë tituj të veprave kërkojnë lexuesit dhe sa shiten?
B. DAKAJ: Marr pjesë në panairet e librit që organizohen në Kosovë. Panairet sot nuk janë ngjarje me rëndësi të madhe siç ishin një herë e një kohë. Atë zbritje të çmimeve që ofrojnë botuesit në panaire, po atë e ofrojnë edhe kur nuk organizohen panaire. Sot njerëzit i vizitojnë panairet vetëm për shkak të çmimit më të ulët që mund të ofrojnë, se jo që një libër s’mund ta gjejnë në librari. Edhe nëse sot e kërkojnë një titull në librari e nuk e gjejnë, nëse e bëjnë porosinë ai të nesërmen u vjen. Zbritjen që ofroj në panaire të librave për botimet e shtëpisë botuese “Armagedoni” e ofroj në çdo kohë. Nuk më çuditin vizitorët që te secili botues kërkojnë libra motivues. Libra për seks të ngadalshëm dhe të shpejtë. Për pasuri dhe për lumturi. Për kurva dhe për kurvarë. Për dashuri me dhe pa kushte. Për martesë të lumtur dhe të dështuar. Nuk duhet t’i akuzojmë pse nuk kërkojnë dhe blejnë libra të nobelistëve e të novelistëve botërorë. As nuk duhet të hatrohemi nëse një koleg yni në vend të, ta zëmë, një libri të Pamukut, zgjedh një të Daut Demakut. Atë që e pëlqen e blen. Nuk bën t’u përzihemi në shije ashtu siç ata nuk bën t’u përzihen në shije të tjerëve. Propozime edhe mund t’u japim, edhe mund të na japin. Po e bëj një digresion të shkurtër në lidhje me këtë kontekst të temës. Në vitin e parë të studimeve banoja me një student kimie, një student fizike dhe një student gjeografie. Kur na vinin shokë në banesë, me të cilët njiheshim për herë të parë, cimerët më paraqitnin kështu para tyre: “Ky studion folklor burimor krahasimtar botëror shqiptar”. Talleshin me studimet e mia. Me letërsinë shqipe dhe botërore. Edhe kur i vizitonim panairet bashkë, ata u thoshin botuesve: “Këtij shitjani ndonjë libër nga folklori burimor krahasimtar botëror shqiptar” e vet blinin libra nga fusha e psikologjisë dhe e edukimit për jetën. Më vinte mirë që, përpos për profesionin e parë, interesoheshin edhe për një të dytë. Edhe prej këtyre librave njerëzit mësojnë dhe bëhen më zemërbutë dhe më mendjehapur.
HEJZA: Keni përkthyer dhe botuar në shqipe edhe libra nga gjuhët e tjera?
B. DAKAJ: Unë nuk kam përkthyer. Unë vetëm i kam botuar. Kam bashkëpunuar dhe bashkëpunoj me disa përkthyes nga Kosova, Shqipëria, Maqedonia e Veriut dhe Mali i Zi, të cilët, përpos libra, për revistën “Akademia” përkthejnë tekste të ndryshme. Është kënaqësi e madhe bashkëpunimi me Fadil Bajrajn, Agron Shalën, Granit Zelën, Daut Dautin, Verjon Fashon, Salajdin Salihun, Shkëlzen Halimin, Avni Spahiun, Majlinda Çullhajn, Meliza Krasniqin, Qerim Raqin, Leonora Buçincën, Fatijona Bajrën, Iliaz Bobajn, Majlinda Bregasin, Eris Rusin, Klodi Briçin, Fortesë Frangun, Elvi Sidherin, Lirak Karjagdiun, Ali Pajazitin, Alban Tufën, Jahja Hondozin, Nikollë Berishajn, Shpresë Mulliqin, Ismet Dacin e dhjetëra të tjerë.
HEJZA: Po për përkthimin e veprave të autorëve shqiptarë, jeni angazhuar?
B. DAKAJ: Jam interesuar dhe jam angazhuar. Kur e kam parë si funksionon, kur u kam shkruar dhe kur më kanë shkruar, nuk i kam shtyrë projektet e tilla përpara. Disa shkrimtarë të Kosovës propagandës i thonë “para-marsh!” e vet shkojnë pas saj. Paralelisht bëjnë propagandë dhe letërsi, por më shumë bëjnë propagandë për veprat e veta sesa që bëjnë letërsi të mirë. Ata lidhin marrëveshje me botues të huaj vetëm për përdorim të logos dhe të barkodit e librat i botojnë në Kosovë njëqind dhe dyqind copë. I mësuam këto punë tashmë. Përkthyesit i paguajnë vetë. Redaktorët vetë. Disenjatorët vetë. Shtypin vetë. Kjo propagandë e tyre te disa njerëz shitet, te disa të tjerë nuk shitet. Bashkëpunoj me katër-pesë shtypshkronja në Kosovë. Kur veprat e atyre shkrimtarëve shqiptarë i shoh të përkthyera në gjuhën gjermane, italiane, frënge e të shtypura në printerët “Ricon” të tyre, zgërdhihem goxha gjatë. Ka edhe shkrimtarë të tjerë që bëjnë këso propagande: botimin e parë e shtypin dyqind copë, pas dy-tre muajve i shtypin edhe dyqind të tjerë dhe e shkruajnë botimi i dytë, i tretë. Paraqiten shkrimtarë dhe botues të suksesshëm e, pavarësisht prej propagandës që bëjnë në rrjete sociale për sukses, në medie elektronike dhe televizione, mbesin botues dhe autorë nën kuotën e TVSh-së. Suksesi ose pasuksesi i tyre mund të verifikohet në Administratën Tatimore. Me rahmetliun, poetin Xhevdet Bajraj, flisnim për këta autorë dhe për këta botues. Për këtë propagandë të tyre. Secilin titull të librit të Xhevdet Bajrajt e kam shtypur pesëqind ekzemplarë. Dy a tri herë, dy prej tyre i kam rishtypur po kaq. E pyesja a ta vëmë në kopertinë botimi i dytë, i tretë. “Jo, bjeshkë, se mos po kujtojnë njerëzit se u bëmë milionera e na qesin haraç ose na lypin pare huva e na duhen për birra dhe meze”, shprehte shaka. Ai ishte shumë modest. E rëndësishme për të ishte njerëzit t’i lexonin veprat e tij, jo numrat e ribotimeve në kopertinë. Propagandën nuk e donte. Vetëm thjeshtësinë. Mua, dorën në zemër, kjo kërkesë e tij pak më bënte dëm. Botuesit krenohen kur ndodhin ribotimet e librave dhe të veprave. Unë doja të krenohesha edhe më shumë me veprën dhe suksesin e tij, po ai s’më linte të gëzohesha shumë dhe, kur iku nga kjo botë, më pikëlloi shumë.
HEJZA: Armagedon, do të donim ta vazhdonim këtë bisedë gjatë e më gjatë, po i kemi kaluar standardet e zakonshme të intervistave në revistën tonë.
B. DAKAJ: Ju paralajmërova që në fillim, se nëse ju keni hapësirë të mjaftueshme në revistën “Hejza”, unë më me qejf shkruaj sesa flas. Nëse s’keni hapësirë më shumë në këtë numër, e vazhdojmë për ndonjë numër tjetër.
