(“Hëna e pabindur” e Janice Weizman)
Nga Jennifer Lang
Fjalia e parë në librin “Hëna e pabindur” të Janice Weizman (Toby Press, 2024) vendos skenën me qartësi dhe saktësi: “Unë, Rahel Bat Yair, kam lindur në qytetin Sura, i cili shtrihet në bregun perëndimor të lumit Eufrat në toka e Bavelit, ku shtëpitë e mëdha të të mësuarit shkëlqejnë dritën e tyre.” Ne jemi kthyer pas në kohë – në Epokën e Artë të Islamit – dhe kemi zbritur shumë larg. Rreshtat vijues, “Ndërsa i shkruaj këto fjalë, mund të pyes veten se kush do t’i lexojë. A je grua, lexuese e nderuar?” vendosin tonalitetin. Ne e kuptojmë se jemi në duart e një gruaje të re që është edhe e artikuluar dhe e hapur, inteligjente dhe transparente.
I hapur në shekullin e nëntë në atë që është Iraku i sotëm, “Hëna e pabindur” është një roman historik për mënyrat se si patriarkalizmi tradicional i kufizon gratë dhe çfarë ndodh kur një gruaje i jepet shansi të përjetojë zgjedhjen dhe lirinë. Protagonistja është shtatëmbëdhjetë vjeçarja Rahel, një bijë hebreje e një babai të dashur, i cili supozon se e ardhmja e saj si grua dhe nënë është e vendosur dhe e sigurt, e cila as nuk bën pyetje dhe as nuk sfidon pritshmëritë shoqërore apo familjare, e cila as nuk di ndryshe dhe as nuk guxon ndryshe.
Por, menjëherë, e gjithë kjo siguri duhet të shndërrohet në diçka shumë më komplekse; një aftësi për t’u futur në një situatë dhe për të menduar në këmbët tuaja. Pak minuta pasi jeta e saj është përmbysur plotësisht, Rahel ikën nga shtëpia dhe pasuritë e saj të fëmijërisë dhe identiteti i saj i vërtetë (për shkak se ajo duhet të maskohet si një djalë). Që nga ai moment, ajo duhet të kujdeset për veten në një botë ku gratë janë tradicionalisht të nënshtruara dhe pa zë, të kufizuara në rolet e tyre si bijë dhe më pas grua dhe nënë.
Babai i Rahelit është një mjek me një bibliotekë me libra greke dhe romake. Pak para se të vritet, ai i tregon asaj një kopje të Antigonës, një dramë për një grua që është në moshën e Rahelit, gjithashtu në prag të martesës dhe pa përvojë jetësore. Duke përshkruar historinë, ai shpjegon se Antigona mbështetet në intuitën dhe intelektin, të cilat “i japin asaj vullnetin për të marrë një qëndrim dhe për ta parë atë qëndrim deri në fund”. E shqetësuar nga humbja e babait të saj, Raheli i mban këto fjalë me vete, duke u kapur pas tyre ndërsa e drejtojnë atë nga një situatë sfiduese dhe ndonjëherë kërcënuese për jetën në tjetrën. Duke mbërritur në një manastir të krishterë (ende e maskuar si një djalë), ajo mëson të lexojë me ndihmën e murgjve këshillues dhe më në fund mund të rishikojë dhe analizojë mesazhin e forcës dhe qëndrueshmërisë së brendshme të dramës.
Ndërsa kjo është një histori aventure, ajo është në fund të fundit një përrallë e vetë-zbulimit, pasi Rahel mëson të negociojë botën më të gjerë dhe të përballet me problemin se çfarë lloj jete është e gatshme dhe e aftë të jetojë. Ofron një vështrim në një periudhë kohore dhe një shoqëri kryesisht të panjohur për lexuesit modernë dhe përshkruan jetën e grave në një kulturë fetare dhe tradicionale.
Për një roman debutues, “Hëna e pabindur” është një ndërmarrje mbresëlënëse. Tregon kërkimin e thellë të Weizman dhe urdhërin e fortë të mjeshtërisë, të cilat e joshin lexuesin të kthejë faqen e të mos e lërë librin. Shkrimi i saj është i mbushur me detaje shqisore, duke i dhënë çdo gjë, nga ushqimi te mjedisi, nga veshja te personazhet, magjepsëse dhe të gjalla.
Nga kapitulli në kapitull, ne mësojmë më shumë për jetën në Lindjen e Mesme në një kohë kur Evropa ishte ende në “epokën e errët”. Këtu, për shembull, është një përshkrim i rrugës për në kryeqytetin e Samaras: “Vagonët dhe karvanët, të ngarkuar me çdo lloj ushqimi dhe luksi, shkojnë nga tregjet e qytetit në pallatet e Kalifit në Samara dhe kthimi i tyre. Zyrtarët e lartë me karroca të bukura ndajnë rrugën me artizanët, tregtarët, oficerët që kthehen nga provincat, si dhe fermerët nga fshatrat që shtrihen përgjatë brigjeve të Tigrit. Botuar fillimisht në vitin 2012, romani fitues i çmimit është ribotuar tani me një parathënie nga autorja, duke shpjeguar pse historia e mbijetesës së Rahelit është më në kohë se kurrë. (Worldliteraturetoday.org)
Solli në shqip: Fitim Nuhiu
