(Arben Imeri, Unë banoja në Tiranë, tregime, Toena, Tiranë, 2014)
Sabit B. BAJRAKTRI
Teksa i lexoja tregimet e librit Unë banoja në Tiranë, m’u kujtua një urtësi indiane: “Lumenjtë nuk e pinë ujin e tyre; pemët nuk i hanë frutat e tyre; retë nuk e përpijnë shiun e tyre. Çdo gjë që është me vlerë të madhe, gjithmonë është për të mirën e të tjerëve”. E tillë është edhe kjo përmbledhje tregimesh, me detajet dhe sfidat e dëshmuara.
Tregimet e Arben Imerit (1965), flasin për një kohë kur ngjyrat e jetës ishin paksa të zbehta, pamja e së ardhmes mbështillej me mjegulla katërstinëshe. Jetë tjetër ishte atëbotë. Sot kur të mirat materiale janë më se të mjaftueshme teksa e kujtojmë të kaluarën, ndjejmë mungesën dhe shijen e lumturisë që atëbotë dhe në ato rrethana nuk ishim në dijeni se e posedonim. Secili që rikthehet në Tiranën e tij, sëpaku përmes tregimeve të këtij libri, e ndjen dhe kupton se i mungon fëmijëria, ajo tablo bardh e zi. I mungon loja, shpresa, sakrificat, ëndrrat, rrugët, stadiumet, xhirot dhe secila nga ato grimca të jetës që e përbënin jetën e një ambienti që nuk është më. Një qytet i cili jeton në kujtesën e shkrimtarit dhe sëfundmi edhe brenda kapakëve të një libri. Përmes librit Unë banoja në Tiranë, rikthehemi te ato dromca jete, rilindim dhe e ringjallim atë fëmijëri që fshihet thellë në kujtesën tonë.
Teksa e vështrojmë dhe e ndjekim koherencën e secilit rrëfim të këtij libri, i cili ka gjithsej tridhjetë e gjashtë tregime, brenda tregimeve si tërësi vërejmë elementet e një romani, lidhshmëria e njërit dhe tjetrit tregim janë aq të padukshme sa që ky libër mund të lexohet si një roman. Brenda tregimeve shfaqen tablotë e një periudhe ku bota e një fëmije dhe bota e një adoleshenti ngjajnë si surreale, nëse e krahasojmë kohën e shkuar me kohën e sotme. Te tregimi “Sandalet e reja”, na përshkruhet ndjenja e lumturisë që pothuajse të gjithë ne një skenë të tillë e kemi përjetuar, në një kohë të largët prej këtu. Pastaj vjen çasti kur fëmija i lumturuar me një palë mbathje të reja kërkon diçka më shume nga vetja, mbase edhe nga jeta, diçka që jo të gjithë njerëzit e mendojnë dhe e ëndërrojnë një fat të tillë, për të eksploruar rrugë të reja, jetë të re. Ndërkohë, papritmas dhe krejt fshehurazi lind motivi i ikjes, kujtojmë tregimin “Arjani”. Ndërsa te tregimi i radhës “Gabriela dhe vizat”, na rrëfehet për dukurinë fatkeqësisht të zakonshme sot e asaj dite.
Tirana rrëfimtarit i bie ngushtë, mendimet kanë tjera përmasa, tjetër ëndërr sheh e ardhmja e tij sa që një ditë të zakonshme nisë udhëtimi drejt një jete të dinjitetshme, edhepse përherë tregimtarit i mungon gjysma e tij, rrugët ku njohu dhe u rrit me shokët, shkollën ku mësoi, zhvillimin e teknologjisë me hapat e vegjël që e përcolli në jetë, sidomos sporti që ishte një kënaqësi dhe argëtim. Tirana e viteve tetëdhjetë ishte më e bukur, më e pastër dhe smogu sikur nuk ekzistonte. Kujtojmë edhe shëtitjet nëpër shesh, ku sipas atyre që kanë jetuar në ato vite rrëfejnë se: “Xhiroja zgjaste më shumë se tre-katër orë dhe thuajse 20 për qind e Tiranës ishte pjesë e saj e përnatshme”. Më vonë lexuesi, disa prej pyetjeve dhe përgjigjeve, i gjen te tregimi “Kërkonim jetën dikur” (f. 94-95) që është një shkrim, i cili qëndron mes poezisë dhe prozës poetike. Aty vërejmë se me sa mjeshtëri dhe me sa dhembshuri na e përshkruan përmes fjalëve të gjithë atë periudhë jete që bëhej në qytetin e Tiranës, ku dhembja dhe vuajtja na shfaqen si në pasqyrë, përballë lumturisë dhe kohës prezent e që herë-herë në mes të dy botëve, asaj që na ngufaste dhe kësaj që na përkëdhelë tani rikthehet nostalgjia. Teksa ne qëndrojmë përballë të shkuarës, së tashmes dhe së ardhmes, lexuesi jo rrallë e zgjedhë jetën e një bote që tashmë nuk ekziston, për ta freskuar kujtesën. Ajo jetë me dromcat e saj na bëri këta që jemi, me të mirat dhe jo të mirat që i bartim brenda nesh. Me historitë që s’mund t’i gjejmë askund si atje, rrugëve të Tiranës. Autori thotë se librit i kam dhënë këtë titull me që kam jetuar në Tiranë. E them shpesh një gjë të tillë se një lexues tjetër mund ta imagjinoje jetën që zhvillohej në Vlorë, Shkodër, Gjirokastër, Korçë…
“Ishim të vegjël dikur, ishim të lumtur. Ëndërronim vitet 2000.
Ishim të rinj dikur, ishim të trishtuar. Kërkonim më shumë dikur.”(f. 94).
Këtu portretizohet tabloja e një ëndrre, e cila dëshirohej dhe kërkohej të jetohej patjetër. Pastaj vjen paradoksalja e jetës brenda kujtimeve tani në një formë tjetër.
“Gjetëm fabulën e saj…
Gjetëm lotët… harruam buzëqeshjen.
Mësuam gjuhët e botës… harruam atë të nënës.
Lamë sofrën… u ulëm në restorante.
Flakëm zinxhirët… blemë litarët.
Qethëm flokët… vumë parukat.
Hapëm sytë… vumë gjyzlykët.
Kërkuam cicërimën e zogjve… dëgjuam ulërimën e ujkut.”
Këto shtresa faktesh e dhembjesh na zgjojnë nga gjumi për t’u rikthyer te rrugët nëpër të cilat ecëm, te ajo jetë që na brumosi, na dha forcë herë-herë pse jo edhe duke na rrezuar përtokë ballë për ballë me realitetin, të cilin njeriu provoi dhe u mundua ta ndryshonte, duke i dhënë ngjyra, duke i dhënë kuptim dhe jetë vet jetës. Në një rast apo situatë të tillë shkrimtari i mirënjohur Ragip Sylaj, në një poezi qe përgjigjur kështu: “Ta jap shpirtin tim/ Pa operacion, / Që t’i bëhesh frymë/ Atij që të thërret:/ Ta jap gjakun tim pa transfuzion, / T’i bëhesh gjak njeriut/ Kur derdhet n’jetë.
Arben Imeri është një autor i cili ka prekur kujtesën, në radhë të parë të atyre që e kanë provuar mërgimin si dhe atyre të cilët e kanë parë mërgimin përmes syve të familjarëve. Ky autor shquhet për një rrëfim të rrjedhshëm në tregime, sidomos mënyra se si e përmbyllë një dromcë jete. Fjalia e fundit është edhe ajo që i vë çelësin tërë rrëfimit, dhe jo rrallë edhe titullit të atij tregimi. Tirana e Arben Imerit ka qenë e bukur atëherë dhe është e tillë edhe sot.
