(Përkujtim për të gjithë poetët që kemi njohur dhe kemi dashur, të gjallë e të vdekur)
Aziz MUSTAFA
“A e ke ditur se edhe Jul Cezari ka shkruar poezi? – më pyeti miku im Xh. L., derisa po rrufitnim kafetë në kafenenë e lagjes së tij. Nuk e kisha ditur, e pranoj. “Janë zhdukur që të gjitha” – vazhdoi ai të tregonte për gjeniun e burrështetasin e antikitetit, duke përzier tymin e cigares së tij me tymin cigareve që thithnin punëtorët të krahut nëpër tavolinat ku bluhej përditshmëria e cepit të kasabasë së Gjilanit. Si duket ishte pikërisht e njëjta ditë e ftohtë e marsit kur vrasësit e kishin qëlluar Cezarin me thika në të hyrë të Senatit.
Ndërsa shikoja ende tymin që vizatonte arabeska me natyrshmërinë e tij tymtore, m’u kujtuan orët letrare të viteve të 90’ të shekullit XX, kur shkonim nëpër sallat e stërmbushura të shkollave, aty ku edhe ishim njoftuar me mikun tim, mbase të vetëm. Tollovi e madhe. Shumica rrinin në këmbë. Një popull poet. Një popull që ishte i okupuar, por që lirisë i këndonte më shumë se asnjë popull tjetër. Secili ishte poet: nxënësi, punëtori i krahut, mërgimtari, mjeku, bariu, studentja, arsimtari, i burgosuri politik, amvisja, akademiku. Nga A deri në Zh. Nga akademiku deri te zhavorr-përzierësi.
Nga të gjithë profesionet e para të këtyre poetëve, më së miri m’u kujtua një poet nallban apo mbathtar lopësh e kuajsh, që ia kam harruar emrin, por kurrë nuk ia kam harruar fytyrën dhe plisin e bardhë dhe pasionin me të cilin i deklamonte poezitë e veta. Edhe pse nëpër tym të duhanit, si nëpër mjegull më dalin para syve pamjet e asaj ore letrare dhe duartrokitjet frenetike, të tilla që tani po u thonë “standing ovation”.
Dy pika në dy skaje të botës, në skaje të ndryshme të kokës dhe hapësirës: Jul Cezari dhe poeti nallban, pak shekuj në mes dhe shumë, një det poezi…
***
Sot im vëlla, Hevziu, promovoi librin e tij të parë me poezi. Një vëlla në moshë të pjekur, me një libër të pjekur. “Dhembja mban emrin tënd”. Shumë titull poetik. Edhe libri me vlera të mirëfillta letrare. Edhe ora letrare, edhe pse nuk kishte as tymin e duhanit, as duartrokitjet frenetike për poetin nga pjesa e parë e këtij triptiku. Ishin aty nusja e tij, djali dhe vajza e tij, secili më yll se tjetri. Ishte motra jonë, djali im, djali i dajës tonë, shoku im, mbase i vetëm dhe disa artdashës që nuk ishin familje. Ishin në fakt familja e artit letrar. Njerëz të mirë, pa përjashtim. Aparatet digjitale dhe i-phonat e shumtë kapnin pamje që luftojnë harresën me shekuj. U folën fjalë të mira nga redaktorët e recensentët.
Unë nuk fola.
Po të kisha folur, do të kisha thënë se të vetmen ndihmë që ia kam dhënë vëllait tim poet, njëmbëdhjetë vjet më i ri se unë, është se i kam dhënë të lexojë libra të mirë, më të mirët. Mos më pyesni a ka libër të keq se nuk përgjigjem. Pra, nuk e kam lënë tim vëlla të endet nëpër pyjet e errëta të leximit, por i kam dhënë një fanar në dorë. Kur e mendoj këtë fanar që mua më ka munguar, më dhimbsen mijëra orë të humbura në libra që i kam filluar dhe nuk i kam kryer deri në fund.
Por, nuk fola.
Po të kisha folur do të kisha thënë se unë dhe im vëlla nuk jemi poetët e vetëm të fisit tonë, se kemi pasur edhe një Mixhën Ali, një axhë të babës së Gjyshit Pajazit, që nuk ka pasur fëmijë dhe gjyshit tim ia ka dhuruar tokën ku kemi shtëpinë, atë shtëpi ku jemi lindur unë dhe im vëlla, shtëpinë që sheh kah maja e Lubotenit, shtëpinë ku ndodhin agimet dhe muzgjet më të bukura dhe më spektakulare të botës. Ky Aliu, që nuk po e di saktë çka e kemi pasur, paska pas thurur bejte. Një nga ato bejte (vjersha, vargje poetike) që i ka mbijetuar kohës, ka qenë një që e ka thurur për dy kunata që grindeshin shpesh. Më kujtohet se Gjyshja Rabije, nëna e babës tim na i recitonte këto vargje të Aliut:
“Sallko, Sallko, me një kundër,
Kcen pej toke e hypë në kumbull’
E kthen kryet e yshyrë kah vada,
Ka u rrehshin Xhema e Kada”
Nuk duhet shumë njohuri të kuptosh se këto dy kunatat paskan qenë Xhemilja dhe Kadirja, që shkurt i kanë quajtur Xhemë dhe Kadë, kurse Sallkoja me një këpucë, që edhe sot në fjalorin lokal i themi “kundër”, është personi që i drejtohet autori, Ali Bejtexhiu. Por, këto janë vetëm hamendësime, asgjë e shkruar nuk ka mbetur. Nuk dihet as a ka ditur shkrim e lexim në atë xhungël analfabetizmi. Me një fjalë, çështja e tij ka aq shumë pikëpyetje, sa që nuk mbetet vend për asnjë shenjë tjetër pikësimi.
Po një diçka që nuk ka as pikë dyshimi se një kombinim i gjeneve të ndonjë stërgjyshi si Aliu ka mbërri deri në gjakun dhe gjenet tona.
Pikë.
***
Është bërë traditë që pas promovimit të pihet kafe. I gjithë publiku i promovimit kaloi rrugën nga biblioteka e bukur dhe e re e Gjilanit dhe u fut në kafenenë përballë. Vendi im ishte afër ballit të tavolinës, ku kisha afër letrarë dhe artdashës. Biseda u soll rreth emrave të mëdhenj të poezisë kosovare që ishin nga Gjilani: Beqir Musliu, Musa Ramadani dhe Rexhep Elmazi.
Ky i fundit është figura më tragjike jo vetëm e poezisë gjilanase, por edhe asaj kosovare e kombëtare. I përndjekur dhe i burgosur politikisht nga regjimi komunist serbo-sllav. Vjehrri im ka punuar me të në Entin e Sigurimit Social të atëhershëm. Nga ai kam dëgjuar për plagosjen e tij të palavdishme në qafë, kurse për ditët e tij në Klinikën e ORL-së në Prishtinë dhe vdekjen e tij, për të cilën kanë bërë festë UDB-ashët, kam dëgjuar nga kolegët mjekë, në po atë klinikë ku kam kaluar dy dekada të punës sime si mjek.
Poeti dhe prozatori M.R., filloi të tregonte për mprehtësinë e tij në të folur. I mësuar të jetë përherë i përcjellë dhe i spiunuar nga sigurimi shtetëror, në vitin e largët 1980, kur ky e kishte pyetur:
Rexhep, a do të vish në koncertin e Orkestrës së Valleve të Radio-Televizionit Shqiptar, që do të mbahet sonte këtu në Gjilan?”,
Ai iu kishte përgjigjur:
Jo, se do ta shikoj serialin televiziv Kuda idu divlje svinje (Ku shkojnë derrat e egër).
Kuptohet, nuk i kishte besuar askujt, as këtij djali të ri që sapo ishte futur në hullitë e poezisë, i cili vazhdoi të tregonte, kurse poetët S. Rr. e S.S. të pohonin se Beqir Musliu e kishte dashur dhe çmuar shumë Rexhep Elmazin dhe se vdekja e tij i kishte hapur plagë në zemër. Gjilani nuk e din ende mirë se çfarë Sharl Bodleri ka ecur nëpër rrugicat e tij me kalldrëm.
Por, kjo që tregoi në fund miku im M.R., më bëri më së shumti përshtypje:
Njëherë, Mazllum Saneja, poet dhe përkthyes nga polonishtja, mik i përbashkët i Rexhës dhe Beqës, i kishte pas treguar një profesorit të tij maqedonas, njëfarë Gj. Stardellov se një poet i përndjekur gjilanas, dmth. Rexhep Elmazi ka thënë:
“Kako mogu pisati, kad ne mogu disati?”(“Si mund të shkruaj, kur nuk mund të marrë frymë?”)
A ka pyetje më pa përgjigje që mund të bëjë një poet në tërë botën, poeti i robëruar, i burgosur dhe i vrarë mizorisht në tualet të vendit të punës nga pushteti okupues e shtypës? A ka testament më të madh dhe më të dhembshëm letrar se kjo pyetje që bën poeti në një varg të vetëm poezie? A ka më shumë forcë vargu që ka lënë poeti apo arma e që e ka vrarë atë?
Gjykoni vetë.
Poetë.
