“Mahmoud Shukair jo vetëm që po ndriçon botën arabe për Palestinën, ai po ndriçon botën mbi veten e tyre”, Yousef Khanfar, themelues i Fondacionit “Palestine Prize”
Nga Shereen MALHERBE
Mahmoud Shukair është një gjigant letrar në letërsinë arabe dhe palestineze, me një katalog të gjerë dhe mbresëlënës të veprave letrare që përfshin mbi tetëdhjetë tituj, të botuar në mbarë botën në dymbëdhjetë gjuhë të ndryshme. Ai është fitues i disa çmimeve, duke përfshirë Çmimin “Mahmoud Darwish” për Lirinë dhe Kreativitetin (2011) dhe Çmimin “Jerusalem” për Kulturën dhe Kreativitetin (2015). Romani i tij i vitit 2016, “Lavdërimi për gratë e familjes”. u nominua për Çmimin “Arab Booker”.
Në prezantimin tim të parë me të, ai ishte ulur në një divan, me një perde të bardhë të varur mbi një dritare me hekura, ndërsa muzgu i butë i Jerusalemit të tij të dashur përshkon. Ai duket i sofistikuar me një këmishë blu dhe xhaketë ngjyrë bezhë. Një fotografi e familjes së tij me kornizë ari varet në murin pas tij. Ai jeton në Xhabal el-Mukaber, një periferi e Jerusalemit, njëzet metra larg shtëpisë ku u lind. Unë e prezantoj atë në këtë mënyrë, sepse të kuptosh Shukairin do të thotë të kuptosh lidhjen e tij të thellë me Jerusalemin, një pjesë integrale (e pandashme) e jetës së tij. Megjithatë, puna e jetës së tij dhe akti i të shkruarit kanë pasur ndikime të thella, që kanë ndryshuar jetën në sigurinë dhe lirinë e tij. Kërkoj të zbuloj se çfarë e bën një gjigant letrar të vazhdojë të shkruajë kundër të gjitha gjasave dhe nën një pushtim brutal. Unë besoj se ka shumë shkrimtarë në një njeri dhe pasi studiova veprën e Shukairit, dallova katër faza në jetën e tij letrare. Ishte një nderë i madh të zbuloja më shumë për jetën, veprën e tij dhe kremtimin e arritjeve të tij, së fundmi fitoi Çmimin Palestinez për Letërsinë.
TË SHKRUASH PËR FËMIJËT PALESTINEZË QË JETOJNË NËN OKUPIM
SH. MALHERBE: Mahmoud Shukair, urime që u bëtë një laureat i Fondacionit të Çmimit “Palestine Prize”. Roli i Fondacionit “Palestine Prize” është “të ruajë, mbrojë dhe promovojë ëndrrat dhe arritjet palestineze”.
M. SHUKAIR: Faleminderit, kolege, autore Shereen Malherbe dhe faleminderit Fondacionit “Palestine Prize” që më nderoi me këtë çmim.
SH. MALHERBE: Si një shkrimtar i frytshëm për fëmijë, a mund të na thoni se si ndiheni për ruajtjen e ëndrrave të palestinezëve për fëmijët që rriten gjatë gjithë jetës nën okupim?
M. SHUKAIR: Mbajtja e ëndrrës së fëmijëve palestinezë të lindur nën okupim, nuk është kurrë një detyrë e lehtë, veçanërisht kur ata fëmijë janë të uritur, të vrarë dhe të nënshtruar ndaj gjenocidit, siç është aktualisht situata në Rripin e Gazës. Megjithatë, unë kam qenë i prirë në punën time, duke shkruar letërsi për fëmijë dhe të rinj, të ringjallja ëndrrën e një atdheu të lirë në të cilin fëmijët e Palestinës gëzojnë liri dhe siguri. Gjithmonë jam kujdesur që të rrënjos te fëmijët dashurinë për tokën, botën natyrore dhe atdheun e tyre përmes detajeve konkrete, të prekshme që ata mund të kuptojnë.
SH. MALHERBE: A mund të na jepni disa njohuri mbi betejat me të cilat përballen fëmijët palestinezë? Çfarë keni qenë dëshmitar?
M. SHUKAIR: Fëmijët në Palestinë po përjetojnë akte mizore të tmerrshme që nuk janë parë më parë mbi asnjë fëmijë tjetër në botë. Në Gaza, vdekja nga uria e fëmijëve palestinezë është një praktikë e qëllimshme që ka rezultuar në një numër të lartë të vdekjeve nga kequshqyerja dhe ushqimi i pamjaftueshëm, veçanërisht qumështi. Ka fëmijë që vdesin për shkak të mungesës së ilaçeve, të tjerë të vrarë nga bombardimet që synojnë shtëpitë e civilëve dhe disa që mbeten gjallë si të amputuar dhe jetimë pasi bombardimi synon familjet e tyre. Për shkak të gjenocidit që po ndodh aktualisht në Gaza, fëmijët palestinezë po përjetojnë trauma, tronditje dhe kriza të shumta psikologjike. Këta fëmijë kërkojnë kujdes mjekësor, mbështetje psikologjike dhe shkrime krijuese që adresojnë shpirtrat e tyre të lodhur dhe të traumatizuar në mënyrë që ata të mund të kthehen në veten e tyre të rregullt.
SH. MALHERBE: Si ndihmon shkrimi juaj për ta bërë këtë?
M. SHUKAIR: Përpiqem të përfshij një element kënaqësie në të gjitha tregimet dhe romanet që shkruaj për lexuesit e rinj. Edhe kur shkruaj për praktikat brutale të ushtarëve të okupacionit, kujdesem ta përcjell me njëfarë qetësie dhe pa shprehje të tepruara trishtimi e pikëllimi për të mos e futur fëmijën në gjendje trishtimi dhe frustrimi. Nuk inkurajoj vendosjen e fëmijës në një gjendje mjerimi si pasojë e rrethanave të vështira shoqërore dhe kombëtare, në mënyrë që ai të mbetet optimist dhe me shpresë për një jetë të siguruar dhe të sigurt.
SH. MALHERBE: Edhe ju jeni prekur nga okupimi gjatë gjithë jetës. Mund të na thoni më shumë për këtë?
M. SHUKAIR: Kur shkruaj për fëmijë, marr frymëzim për tregimet dhe romanet e mia nga ajo që shoh dhe di për vuajtjet e vërteta të fëmijëve në duart e pushtuesve izraelitë. Unë gjithashtu marr frymëzim nga ajo që jam ekspozuar nga pushtimi gjatë fëmijërisë sime. Kur isha shtatë vjeç, nëna ime më zgjoi ndërsa zhurmat e predhave dhe plumbave më tingëllonin në vesh. Na u desh të largoheshim nga shtëpia jonë atë natë për të gjetur siguri larg zjarrit të armëve pasi një bandë e armatosur sioniste sulmoi Xhabal el-Mukaber, ku jetonim unë dhe familja ime. Qëndruam katër muaj në pjesën lindore të fshatit tonë, pastaj u kthyem në shtëpi. Kur u ktheva, u ndjeva i lumtur, por frika e humbjes së shtëpisë dhe stabilitetit, që ishte vendosur thellë brenda meje pas asaj përvoje të hidhur, nuk më ka lënë rehat deri tani.
SH. MALHERBE: Gjithmonë shqetësohemi për fëmijët, por ç’të themi për ndikimin te ju si shkrimtar? A keni vuajtur nga pengesat, zhgënjimet, dëshpërimi, e kështu me radhë? Nëse po, si e keni trajtuar atë?
M. SHUKAIR: Do ta pranoj se për shkak të mjedisit sfidues politik dhe social ku jetoj, ka pasur momente kur jam ndjerë i pashpresë, i frustruar dhe sikur të jesh shkrimtar është e pakuptimtë. Megjithatë, nuk pranova të më kontrollonin këto emocione negative. Mblodha çdo grimcë të forcës së nevojshme për t’i kaluar këto emocione. Shkrimi më ndihmoi për këtë, së bashku me kulturën në të cilën isha rritur dhe formuar për veten time.
SH. MALHERBE: Kam lexuar se tregimet tuaja bazohen në ngjarje të vërteta. Mund të na tregoni më shumë rreth ngjarjeve që ju kanë frymëzuar të shkruani libra?
M. SHUKAIR: Për shembull, për shkak të arratisjes nga shtëpia, përvoja më mbeti për shumë vite dhe kur botova tregimet e mia të para në revistën Jerusalemite al-Ufuq al-Jadeed (Horizonti i Ri) në vitin 1962, historia ishte për atë natë. Shkrova gjithashtu një tregim të quajtur “Ushtari dhe lodra”. Ajo u bazua në një ngjarje të vërtetë që i ndodhi vajzës sime, atëherë trevjeçare, Amina, kur ajo erdhi me nënën e saj për të më vizituar pasi u dëbova nga burgu në Liban. Kur u kthyen nga Bejruti në Aman dhe rrugës për në Jerusalem, ushtari izraelit copëtoi kukullën e saj për t’u siguruar që nuk kishte eksplozivë të kontrabanduar brenda saj. Kam shkruar gjithashtu tregime për fëmijë, për fëmijë të vërtetë që u vranë nga ushtria izraelite gjatë demonstratave paqësore, duke përfshirë dëshmorin Ali Afana nga Abu Dees, një qytet i vogël afër Jerusalemit dhe Xhamal el-Zein nga Ramallahu.
SH. MALHERBE: Pse ishte e rëndësishme për ju të shkruanit tregimet e këtyre fëmijëve?
M. SHUKAIR: Kur shkrova këto tregime, u mërgova nga qyteti i Jerusalemit dhe nga Palestina. Kur lexova për martirizimin e këtyre dy fëmijëve, doja t’i përjetësoja në dy tregime. Gjithashtu doja t’u transmetoja fëmijëve arabë jashtë Palestinës diçka për vuajtjet e fëmijëve palestinezë, të cilët janë të ekspozuar ndaj praktikave të ndryshme negative që arrijnë deri në vrasje. Këto dy tregime i botova në një revistë arabe kushtuar fëmijëve përpara se t’i botoja në një libër që u botua në Palestinë me titull “Djaloshi palestinez”.
SH. MALHERBE: Çfarë elementesh stilistike përdorni për të përcjellë mesazhe në tregimet tuaja?
M. SHUKAIR: Unë i shkruaj tregimet dhe romanet e mia me një gjuhë më pak komplekse për t’u përshtatur në nivelin kognitiv të grupmoshës së fëmijëve. Unë jam i prirë të ruaj kënaqësinë e leximit në atë që shkruaj. Unë i drejtohem trashëgimisë në mjaft raste për të përmendur figura që kanë vlerë në kulturën arabe, si Salahudin Ejubi. I përdor këngët popullore dhe përrallat popullore palestineze për t’i bërë historitë e mia të lidhura me fëmijët. Në të gjitha rastet, jam i prirë të jap elementin e imagjinatës, i cili është thelbësor për zhvillimin e aftësive të fëmijëve dhe pasurimin e njohurive dhe përvojave të tyre të reja.
SH. MALHERBE: A mund të na tregoni se si i përdorni shkrimet dhe tregimet për t’u lidhur me fëmijët palestinezë?
M. SHUKAIR: Të shkruarit është mjeti im më i rëndësishëm për të komunikuar me të rriturit dhe fëmijët dhe jam i kënaqur që fëmijët e Palestinës merren me tregimet dhe romanet e mia me pasion dhe interes. Kohët e fundit, kur u shpalla fitues i çmimit, një grua më gëzoi në një koment në rrjetet sociale kur tha: “Unë i rrit fëmijët e mi me vlerat arsimore, kombëtare dhe morale në tregimet tuaja”. Shpesh vizitoj shkollat dhe klubet për t’u takuar me fëmijët për të diskutuar librat e mi, dhe pas Covid-19, kam mbajtur dhe vazhdoj të mbaj seminare kushtuar komunikimit me fëmijët në shkollat e tyre ose qendrat kulturore për të diskutuar librat e mi me ta.
SH. MALHERBE: Sa e rëndësishme është kjo për fëmijërinë e tyre?
M. SHUKAIR: Mendoj se kjo është jashtëzakonisht e rëndësishme për fëmijërinë, veçanërisht me rritjen e popullaritetit të mediave sociale. Mediat sociale nxjerrin çdo ditë mesazhe, video dhe materiale të panumërta që nuk janë të përshtatshme për fëmijët. Këtu hyn në lojë vlera e një libri të mirë të specializuar për fëmijë – ai e çon fëmijën në një fushë tjetër, duke i njohur me vlerat kombëtare dhe njerëzore. Ndoshta ajo që është e rëndësishme në këtë drejtim është që prindërit, shkollat, qendrat kulturore dhe institucionet që lidhen me fëmijërinë duhet të jenë të prirë për të sjellë ndryshime në disa fusha: nxitja e fëmijëve për të lexuar, tërheqja e tyre për t’u interesuar për librat e fëmijëve, diskutimi i vlerave, konceptet dhe sjelljet në këto libra, duke u mundësuar fëmijëve të shprehen lirshëm dhe hapur.
SH. MALHERBE: A keni ndonjë këshillë se si ne arrijmë kolektivisht mbrojtjen dhe ruajtjen e ëndrrave palestineze mes një traume të tillë?
M. SHUKAIR: Unë nuk besoj në idenë e të qenit superior në mësimin e fëmijëve, duke i trajtuar fëmijët sikur të mos dinë asgjë për atë që po ndodh rreth tyre. Kjo është qasja e gabuar. Fëmijët janë shumë të zgjuar. Gjithçka që prindërit, mësuesit dhe edukatorët duhet të bëjnë është të kenë një diskutim të frytshëm dhe të ndërgjegjshëm me ta në një mënyrë që të respektojë mendjet e tyre dhe do të dalin rezultate pozitive. Duhet të bëhen përpjekje të mëdha për të shpëtuar fëmijët nga situata aktuale në Gaza. Aktualisht nuk ka shkolla apo kopshte, dhe shumica e fëmijëve janë të pastrehë dhe jetojnë në tenda që nuk ofrojnë aspektet më elementare të një jete të denjë. Përpjekjet vullnetare të ndërmarra nga disa institucione të rëndësishme për fëmijërinë fitojnë rëndësi të madhe. Ka vullnetarë në zonat e zhvendosjes që mbledhin fëmijët për t’i mësuar ata, për të zhvilluar diskutime dhe për t’u mundësuar fëmijëve të shprehin veten dhe të zbulojnë shqetësimet. Ka njëfarë ngushëllimi kur dihet se fëmijët ndiejnë ngrohtësi në praninë e njerëzve që punojnë për të kuptuar nevojat e tyre dhe për t’u mundësuar të shprehen.
BURGIMI NËN PUSHTIMIN IZRAELIT PËR TË SHKRUAR
SH. MALHERBE: Jeni burgosur nën okupim për përfaqësimin tuaj të brutalitetit të qeverisë izraelite në shkrimet tuaja. Mund të na tregoni për përvojën tuaj në burg?
M. SHUKAIR: Unë u burgosa për herë të parë në vitin 1969. Ushtarët erdhën me një oficer të inteligjencës izraelite dhe rrethuan shtëpinë natën. Ata trokitën në dritare dhe në derë. Kur hapa derën, më prangosën dhe më kërkuan të qëndroja në cep të dhomës. Më pas kontrolluan shtëpinë. Ata kërkuan librat dhe nuk gjetën asgjë. Më çuan në burgun Al-Moskobiya, që ndodhet në kufirin midis Jerusalemit Lindor dhe Perëndimor. Këtu filloi përvoja ime me torturën. Pasi u vendosa në një qeli që ndriçohej ditë e natë për dy ditë, gjatë së cilës nuk mund të flija, më transferuan në një burg ushtarak, emrin dhe vendndodhjen e të cilit e fshehën ku ushtrojnë tortura dhe të gjitha format e shtypjes ndaj të burgosurve palestinezë. Unë qëndrova në atë burg, i cili më vonë u bë i njohur për palestinezët si Sarafand (që ndodhet në qendër të vendit). Kalova nëntë ditë në një qeli që ishte nëntëdhjetë centimetra e gjatë dhe tetëdhjetë centimetra e gjerë. Mblidhesha rreth vetes që të mund të flija, pa dyshek apo batanije. Jam rrahur ditë e natë nga hetuesit për shkak të veprimtarisë sime politike kundër pushtimit. Pas kësaj, më kthyen në qendrën e paraburgimit Al-Moskobiya, më pas në qendrën e paraburgimit Al-Ramleh, pastaj në qendrën e paraburgimit Al-Damoun afër malit Karmel, ku qëndrova si i paraburgosur administrativ. Më liruan dhjetë muaj më vonë. Në vitin 1972 më vunë në arrest shtëpiak për një vit. Kur shpërtheu Lufta e Tetorit në 1973, forcat izraelite pushtuese erdhën për të më arrestuar. Unë nuk isha në shtëpi. Më lanë një letër në shtëpi që duhej të shkoja në komisariat, por nuk shkova. U fsheha në një shtëpi në Ramallah që nga ai moment deri në dy javë pas luftës dhe më pas u ktheva në shtëpi. Në prill 1974 u arrestova përsëri dhe u transferova në disa burgje izraelite, i fundit prej të cilëve ishte burgu i Beit Lid. Pas dhjetë muaj burgim administrativ, më dëbuan nga burgu në kufirin libanez dhe qëndrova në mërgim për tetëmbëdhjetë vjet, pas së cilës u ktheva në Jerusalem në prill 1993. Përvoja e burgut ishte e hidhur, sipas të gjitha standardeve.
SH. MALHERBE: A kishit qasje në libra dhe materiale shkrimi? Si keni shkruar brenda këtyre kufizimeve?
M. SHUKAIR: Ka një bibliotekë në burg, por ka pak libra dhe nuk e plotëson etjen për të lexuar. E kisha të pamundur të shkruaja në kushtet e mbipopullimit të dhomave të burgut me të paraburgosur dhe mungesës së kushteve të përshtatshme për të shkruar. Jam mësuar me izolimin dhe me një atmosferë privatësie për të shkruar, ndaj nuk arrita të shkruaj asnjë tekst krijues në burg. I shkrova vetëm letra familjes, në të cilat fola shkurt dhe nuk përmenda vështirësitë brenda burgut, sepse letrat monitoroheshin nga administrata e burgut. Dikur lexoja çfarëdo librash që kishte në bibliotekën e burgut dhe nganjëherë fiksohesha pas disa ideve dhe situatave dhe ëndërroja për histori që do t’i shkruaja kur të dilja nga burgu. Këtë e bëra kur u dëbova nga burgu në Liban, ku jetova në Bejrut për tetë muaj, gjatë të cilëve shkrova histori për burgun dhe dëbimin nga atdheu. Pas kësaj, u transferova në Aman dhe shkrova një roman për burgun atje. Megjithatë vendosa të mos e botoj, sepse nuk e pata bindës për shkak të shprehjes së drejtpërdrejtë politike dhe mungesës së prirjes artistike.
SH. MALHERBE: Mund të na tregoni më shumë për këtë?
M. SHUKAIR: Nuk kam shkruar asnjë vepër krijuese në burg, por gjatë periudhës së dytë të paraburgimit kam qenë i fiksuar pas shkrimit të një romani për periudhën e burgimit, vuajtjet e të burgosurve, largimin e Gamal Abdel Nasser dhe dështimin e grusht shteti kundër diktatorit Gaafar Nimeiri në Sudan. Kur dola nga burgu dhe jetoja në mërgim, fillova të shkruaj romanin që e kisha përmendur më herët ndërsa jetoja në Aman në vitin 1976. Titulli i tij ishte “Represioni”. Kur disa miq e lexuan dorëshkrimin, ata vunë në dukje drejtësinë e tij dërrmuese politike. U binda nga komentet e tyre dhe ndryshova titullin në “Çfarë iu tha një vizitori urgjent”. E zbuta qasjen direkte politike dhe ia dërgova poetit Mahmud Darwish, i cili ishte kryeredaktor i revistës “Palestinian Affairs” botuar në Bejrut. Darwish më dërgoi një letër ku tregonte se do ta botonte romanin në revistë, më pas, para se ta botonte, i dërgova një letër ku i kërkova të ndalonte botimin e tij, sepse nuk isha i bindur dhe sepse në narrativë dominonte qasja e drejtpërdrejtë politike, e cila ndikonte drejtpërdrejt në cilësinë artistike dhe formën e romanit.
SH. MALHERBE: A ndryshoi këndvështrimi juaj për Jerusalemin gjatë kësaj periudhe të jetës suaj? Nëse po, si?
M. SHUKAIR: Ky ndryshim ndodhi për shkak të një dashurie më të madhe për Jerusalemin, sepse largimi prej tij është si një fëmijë të jetë larg nënës së tij të dashur. Kur isha në burg, m’u kujtuan ditët e mia në qytet dhe u lidha më shumë me të, më shumë e doja dhe më shumë shqetësohesha për qytetin nga përpjekjet për izraelizimin. Ndërsa isha larg Jerusalemit, e kuptoja se vetëm të ecësh në rrugët e tij ose të ulesh në kafenetë dhe restorantet e tij ka një vlerë të madhe, dhe ne duhet ta bëjmë këtë më shumë dhe të mos lëmë asnjë vend në të pa e vizituar dhe menduar detajet e tij. Kur u detyrova të jem në një distancë nga Jerusalemi, ai u bë më afër meje. I premtova vetes se kjo do të kthehej në vëmendjen më të madhe pa humbur një shans për të qenë pranë qytetit, më afër tij për ditët e mbetura të jetës sime.
SH. MALHERBE: Çfarë keni ëndërruar të arrini pasi të kishit lirinë tuaj?
M. SHUKAIR: Kur dola për herë të parë nga burgu në vitin 1970, mendja ime ishte e fokusuar në vazhdimin e luftës politike kundër pushtimit. Më kujtohet se dy javë pas lirimit nga burgu, mora një shënim nga oficeri i sigurisë në Jerusalem që të shkoja ta takoja. Shkova dhe thelbi i intervistës ishte që të më paralajmëronte që të mos bëja asnjë punë politike kundër pushtimit, përndryshe do të më arrestonin sërish. Megjithatë, ky paralajmërim nuk më ndaloi të vazhdoja aktivitetet e mia politike dhe vazhdova të nxisja protesta kundër okupimit dhe metodave të tij për arrestimin e qytetarëve palestinezë: marrjen e tokave të tyre, shkatërrimin e shtëpive të tyre, vendosjen e taksave të larta, ndryshimin e kurikulës në shkollat e tyre dhe duke fshirë çdo gjë që kishte të bënte me atdheun e tyre. Kur u largova nga burgu për herë të dytë, duke mos u kthyer në shtëpi, por duke u detyruar në mërgim në Liban, rifillova shkrimet krijuese me energji dhe aktivitet. Shkrova pjesë për të rritur që u botuan në “Djaloshi palestinez”, përmbledhja ime e dytë me tregime, dhe për fëmijë që i kisha botuar nën redaktimin e shkrimtarit të njohur sirian, Zakaria Tamer në revistën “Osama”.
MËRGIMI I DETYRUAR NGA ATDHEU I TIJ I DASHUR
SH. MALHERBE: Në vitin 1975 ju u dëbuat nga Palestina për aktivizmin tuaj politik. Keni kaluar gati dy dekada në mërgim. Si ndikoi mërgimi në shkrimin tuaj ndërkohë që ishit të distancuar fizikisht nga vendlindja?
M. SHUKAIR: Jeta ime dhe shkrimi janë ndikuar nga dëbimi nga vendi im në shumë mënyra. Nga njëra anë, ndihesha i paqëndrueshëm, sikur të kisha prerë rrënjët dhe të isha pezull midis tokës dhe qiellit. Gjatë gjithë mërgimit tim, isha i shqetësuar nga dëshira ime e vazhdueshme për familjen time, Jerusalemin tim të lindjes dhe atdheun tim. Megjithatë, kisha avantazhe për të shkruar ndërsa jetoja jashtë vendit. Në Bejrut, kisha qasje në libra që nuk lejoheshin të hynin në territoret e pushtuara palestineze dhe iu përkushtova leximit me zell dhe me vëmendje.
SH. MALHERBE: Çfarë librash ju frymëzoi mërgimi për të shkruar?
M. SHUKAIR: Kam shkruar tregime për fëmijë dhe për fëmijët që u martirizuan nga autoritetet e pushtimit. Unë shkrova romanin e përmendur më parë dhe një tregim për të rritur të quajtur “Atdheu”, në të cilin përfshiva ndjenjat e mia të tjetërsimit në ditët e para pas dëbimit tim. Më pas erdhën tregimet e mia për të rritur dhe fëmijë, të cilat karakterizoheshin nga specifikat e mërgimit, qoftë pozitivisht – në kuptimin e të qenit i hapur ndaj kulturave arabe dhe të tjera dhe të ndikuarit prej tyre për të shkruar letërsi më të pjekur dhe substanciale – dhe negativisht – në aspektin e tjetërsimit, malli, paqëndrueshmëria dhe mungesa e atdheut, familjes dhe shtëpisë. Mërgimi më njohu me shkrimtarët dhe intelektualët palestinezë që jetojnë në diasporë dhe me shumë shkrimtarë e intelektualë arabë. Qëndrimi në mërgim më lejoi të merrja pjesë në seminare dhe konferenca politike dhe kulturore, të cilat e përmirësonin jetën time dhe patën një ndikim pozitiv në shkrimet e mia, të cilat janë botuar gjerësisht që atëherë.
SH. MALHERBE: Si e keni parë Palestinën nga larg?
M. SHUKAIR: Unë isha më i aftë për t’i gjykuar gjërat nga distanca, dhe ndërsa isha në mërgim, isha në gjendje të shihja gjërat pozitive dhe negative tek ne palestinezët. Isha më i aftë të largohesha nga paragjykimet emocionale dhe entuziazmi i tepërt, kështu që gabimet dhe mangësitë tona i shihja objektivisht dhe në mënyrë të paanshme, dhe në të njëjtën kohë, mund të shihja se çfarë është pozitive në përpjekjet tona dhe në programet tona politike. Jam bërë më i vetëdijshëm për praninë e Palestinës në ndërgjegjen e botës. Propaganda mashtruese sioniste ka mundur të shtrembërojë imazhin e Palestinës si një tokë pa njerëz dhe një moçal që përhap sëmundje. Kjo është një gënjeshtër dhe një falsifikim. Individualitete palestineze të shënuar nga kultura dhe qytetërimi i veçantë i Palestinës, kanë ekzistuar prej kohësh, dhe të dhënat dhe imazhet nga Haifa, Jaffa dhe Jerusalemi dëshmojnë për qytetërimin palestinez dhe qytetarët e tij. Si rezultat i kësaj, fillova të ndiej peshën e përgjegjësisë mbi supet e mia dhe mbi supet e shkrimtarëve dhe intelektualëve palestinezë, të cilëve u kërkohet të mbrojnë të vërtetën e Palestinës përballë propagandës së rreme dhe të sajuar sioniste.
SH. MALHERBE: Cilat janë momentet kryesore gjatë mërgimit që ju përcaktuan si shkrimtar?
M. SHUKAIR: Më pritën ngrohtësisht në Bejrut pas lirimit nga burgu izraelit, jo vetëm sepse isha aktivist politik, por kryesisht sepse isha shkrimtar. Unë kisha botuar një histori të titulluar “Buka e të tjerëve” në revistën Jerusaleme al-Ufuq al-Jadeed (Horizonti i Ri) dhjetë vjet para mbërritjes sime në Bejrut, në vitin 1965. Historia ishte shpërndarë gjerësisht dhe ribotuar në gazeta dhe në radio, veçanërisht gjatë paraburgimit tim. Kjo rriti interesin për mua si shkrimtar nga gazetat dhe revistat palestineze dhe libaneze në Bejrut, gjë që më inkurajoi të shkruaj me pasion, përgjegjësi dhe interes. Bejruti në atë kohë ishte i zënë me veprimtarinë e përditshme politike, duke përfshirë Organizatën për Çlirimin e Palestinës, revistat e saj, qendrat kulturore, intelektualët dhe shkrimtarët, si dhe partitë e Lëvizjes Kombëtare Libaneze dhe aktivitetet e tyre të ndryshme politike dhe kulturore. E gjithë kjo më dha stimuj për t’u angazhuar në veprimtari politike dhe kulturore, gjë që ndikoi pozitivisht tek unë.
NJË KTHIM I SHUMËPRITUR NË PALESTINË
SH. MALHERBE: Në vitin 1993 u nënshkrua Marrëveshja e Oslos dhe tridhjetë njerëzve iu dha e drejta për t’u kthyer në Palestinë. Ti ishe një prej tyre. A mund të na thoni si u ndjetë pas kthimit në vendlindje?
M. SHUKAIR: E pashë se kthimi im në Palestinë, Jerusalem, në shtëpinë time dhe në familjen time, ishte i jashtëzakonshëm nga të gjitha masat vlerësuese. Nuk e kisha menduar kurrë se do të kthehesha kaq shpejt. Kur nisën të rrjedhin lajmet për mundësinë e kthimit të tridhjetë të dëbuarve nga vendlindja e tyre, fillova ta ndjek me kureshtje këtë lajm për t’u siguruar që emri im të përfshihej në listën e të kthyerve të mundshëm. Kjo, natyrisht, po ndodhte gjatë negociatave sekrete të Oslos midis izraelitëve dhe palestinezëve. U mbusha me gëzim të jashtëzakonshëm kur u zbuluan emrat e tridhjetë të internuarve, të cilët kishin pranuar të ktheheshin në atdhe. Më pas fillova të përgatitesha për kthimin tim. Ishim të shoqëruar nga familjet tona dhe ishim tubuar jashtë selisë së Organizatës për Çlirimin e Palestinës në Aman dhe ndërsa autobusët u nisën mbi urën për në atdheun tonë, përjetova një moment të pashoq në jetën time. Po kthehesha në Jerusalem pas tetëmbëdhjetë vitesh larg. Në stacionin e pushimit të Jerikos, na prisnin mijëra qytetarë palestinezë. Anëtarët e familjes sime, shokët dhe miqtë ishin aty për të më pritur. Isha shumë i lumtur. Atë ditë gazetarëve që ishin mbledhur rreth meje për të bërë intervista ju thash se jam shumë i lumtur për këtë kthim në vendlindje, por është i paplotë sepse një numër i madh i njerëzve të mi, të zhvendosur në diasporë, janë ende të privuar nga kthimi në vendlindje, në atdheun tonë.
SH. MALHERBE: A ndryshoi Palestina pas kthimit tuaj? Çfarë mbeti e njëjtë?
M. SHUKAIR: Po, ka pasur ndryshime në çdo nivel. Gjeta Jerusalemin e rrethuar nga shumë vendbanime që e ndanin nga rrethinat e tij arabe palestineze dhe gjeta postblloqe ushtarake izraelite që bllokonin rrugët dhe kufizonin lëvizjen e njerëzve. Gjeta breza të rinjsh që lindën dhe u rritën gjatë mungesës sime të detyruar nga atdheu, të cilët nuk i njihja, përfshirë një numër familjarësh. I gjeta të prekur nga Intifada e Parë e vitit 1987, e cila krijoi breza luftëtarësh që e donin atdheun e tyre dhe ishin të përgatitur të sakrifikonin për të. Në të njëjtën kohë ishin të pranishme edhe gjërat negative nga epokat e mëparshme. Intifada kishte krijuar vlera dhe sjellje të reja të liruara nga fanatizmi dhe pikëpamjet negative për gratë. Gratë morën pjesë, ishin të pranishme dhe u angazhuan në beteja aktive. Më pas, vlerat e solidaritetit dhe mbështetjes reciproke u zbehën dhe u zëvendësuan nga konservatorizmi, fanatizmi, kufizimet e lirisë së grave, partishmëria dhe konkurrenca shkatërruese, joparimore si rezultat i rënies dhe përkeqësimit të Intifadës dhe kufizimeve burokratike që lidershipi i fuqishëm vendosi mbi të.
SH. MALHERBE: Çfarë tregimesh keni shkruar sapo u kthyet në shtëpi? A ishin ndryshe nga puna juaj në mërgim? Nëse po, si?
M. SHUKAIR: Kur u ktheva në atdhe dhe pashë zhvillimet pozitive që kishin ndodhur në rrjedhën e luftës kombëtare kundër pushtimit, së bashku me pengesat që shoqëruan dobësinë e Intifadës, e gjeta veten me një tendencë të qartë. Vendosa të shkruaj histori satirike që tallen me arrogancën e pushtuesve dhe mburrjen e tyre për forcën që ata imponojnë mbi një popull të pambrojtur dhe ngritjen e barrierave që izolojnë qytetet palestineze nga njëra-tjetra. Isha gjithashtu i motivuar të ftoja figura të njohura nga e gjithë bota që të vinin në lagjet e njohura të Jerusalemit për të bashkëvepruar me banorët e lagjes. Ftova këngëtarin Michael Jackson, futbollistin brazilian Ronaldo, sekretarin amerikan të Mbrojtjes, Donald Rumsfeld dhe të tjerë. Në të njëjtën kohë, këto tregime tallen me disa aspekte të shoqërisë sonë dhe në këtë drejtim kam përfunduar shkrimin e dy përmbledhjeve me tregime satirike: Imazhi i Shakirës dhe Kushërira ime Kondoliza.
SH. MALHERBE: Punimet tuaja të mëvonshme marrin një ton ironik. Mund të na thoni më shumë për këtë zgjedhje stilistike?
M. SHUKAIR: Këto përralla tallin mendjemadhësinë dhe arrogancën e pushtuesve, ndërkohë që nënçmojnë statusin e tyre, sepse ata lëvdojnë, mburren dhe shfaqin forcën e tyre. Ajo tallet me disa nga besimet tona të vjetruara, veçanërisht ato për gratë – se ato nuk janë aq të vlefshme sa burrat dhe se liria e tyre duhet të kufizohet. Për ta paraqitur këtë tallje në mënyrë bindëse, përdora fjalë të urta, këngë dhe rrëfime popullore të nxjerra nga shpirti i popullit. Kam përdorur gjithçka për të stimuluar tendencën për të qeshur që përdoret nga njerëzit. Arti i karikaturës – i cili thekson disa pjesë të trupit, si hundën, veshët ose sytë, për t’i lënë marrësit një përshtypje sa të habitshme aq edhe humoristike – ishte e dobishme për mua. Si rezultat, disa nga personazhet e mi dhe veprimet e tyre u ndeshën në mënyrë befasuese dhe me humor, kështu që lexuesit i shijojnë ata duke ndjekur specifikat e këtyre tregimeve.
Sh. Malherbe: Çfarë po punoni tani?
M. SHUKAIR: Jam duke punuar në tekste narrative tani që janë më shumë të ngjashme me tregime shumë të shkurtra dhe janë të mbushura me gjuhë poetike. Bëhet fjalë për tragjeditë që po bëjnë pushtuesit izraelitë, të cilat rezultojnë me vdekjen e dhjetëra mijëra grave dhe fëmijëve, pa asnjë ndërgjegje apo frenim. Këto tekste fokusohen në anën njerëzore të vuajtjeve të shkaktuara nga bombardimet, uria, shpërnguljet dhe gjenocidi. Ato rrëfehen nga një burrë i arsimuar që jeton në Jerusalem dhe mbesa e tij, e cila jeton në Rafah, një qytet në jug të Rripit të Gazës, dhe i bashkohet rrëfimit. Si rezultat, tekstet lexohen si një roman me skena dhe kapituj të njëpasnjëshëm.
SH. MALHERBE: Çfarë të ardhme shihni për qytetin tuaj të dashur, Jerusalemin?
M. SHUKAIR: Gjatë historisë së tij të gjatë, ky qytet – Jerusalemi im i dashur – ka qenë objektiv i pushtimeve të shumta. Ky qytet u shkatërrua shtatëmbëdhjetë herë nga pushtuesit, por çdo herë dilte nga hiri dhe jeta rivendosej përsëri. Është një qytet i përkushtuar ndaj diversitetit, bashkëjetesës së feve dhe ideve të ndryshme dhe bashkëjetesës së njerëzve në qetësi, siguri, solidaritet dhe paqe. Shtatë portat e saj të hapura nga të gjitha anët konfirmojnë natyrën e saj të përkushtuar ndaj pluralizmit. Aktualisht i nënshtrohet një vizioni ekskluziv të imponuar nga pushtuesit izraelitë, i cili e tregon Jerusalemin si kryeqytetin e përhershëm të Izraelit. Sado që pushtuesit të përpiqen të ndryshojnë peizazhin e vërtetë të qytetit, sado që përpiqen të ulin numrin e palestinezëve që jetojnë atje, sado që taksojnë, sado shtëpi që prishin, sado që vendbanime të reja krijojnë brenda dhe jashtë mureve të qytetit, sado që ato cenojnë vendet e shenjta të qytetit për të krishterët dhe myslimanët, ky vizion i mbyllur nuk është në përputhje me natyrën e qytetit dhe nuk do të ketë sukses. Për banorët e tij hebrenj, myslimanë, të krishterë dhe jo-sionistë, Jerusalemi do të vazhdojë të jetë një qytet arab palestinez. Është një qytet i mrekullueshëm që frymëzon shpresë dhe harmoni në zemrat e njerëzve në mbarë botën dhe është i përkushtuar ndaj diversitetit, dashurisë dhe paqes.
SH. MALHERBE: Sa i rëndësishëm është roli i shkrimtarit në këtë vizion?
M. SHUKAIR: Në të njëjtën mënyrë që qyteti më rrënjos vlerat e tolerancës dhe mendjehapjes, unë i kam nderuar këto ideale të larta në tregimet dhe romanet e mia, i kam përkrahur ato dhe i kam bërë ato në qendër të stilit dhe këndvështrimit tim të larmishëm dhe të shumanshëm të të shkruarit mbi jetën.
SH. MALHERBE: Çfarë këshille keni për ta?
M. SHUKAIR: Meqenëse Jerusalemi është një qytet i pluralizmit, hapjes dhe paqes, unë mbroj nevojën për të respektuar cilësitë e qenësishme të Jerusalemit. Kur autoritetet okupuese përpiqen të izraelizojnë qytetin, ta bëjnë atë të kufizuar në një vizion të ngushtë dhe të përjashtojnë vizionet e tjera, ato hyjnë në një kontradiktë flagrante me natyrën e qytetit dhe thelbin e jetës së tij, dhe këto përpjekje të bazuara në dhunë dhe shtrëngim nuk do të kenë sukses.
(Përshtati në shqip: Fitim NIHIU)
