Shpirti i “Më mëso si të pëshpërit” luhatet midis pafundësisë padimensionale dhe kompaktësisë. Disa nga poezitë portretizojnë rininë e Marinajt në Shqipëri, ku balada gojore dhe vargjet epike ndikuan në formimin e tij
Vepra e Gjekë Marinaj “Teach Me How to Whisper: Horses and Other Poems” (Më mëso si të pëshpërit: Kuajt dhe poezitë e tjera), bashkë-përkthyer nga autori dhe Frederick Turner (Syracuse University Press, 2023), shënon debutimin në anglisht të një poeti amerikan me origjinë shqiptare, i cili ka marrë çmime të mëdha në mbarë botën dhe ka botuar me dhjetëra libra në shumë gjuhë. Më shumë se tridhjetë vjet duke u marrë me shkrim, koleksioni nënvizon rezonancën e Marinaj nëpër kultura. Risia radikale e poezive buron nga ripërfshirja me traditën. Merrni parasysh se si forma e përforcon erosin e ndërlikuar të kësaj lirike:
Mbrëmja i mbulon sytë sonte
Dhe thith trupat tanë në të.
Ne jemi dy shkarravina të dritës,
Nga të gjitha artet më intime.
Ose ashpërsia dhe butësia e shoqëruar në një homazh për gruan e poetit, një infermiere e ICU që përballet me Covid-19:
Ne do të përdorim mushkëritë e njëri-tjetrit për ventilatorë,
fryma e dhembshurisë do të qarkullojë ndërmjet . . .
Strategji të tilla burojnë nga një kozmogoni, ku të gjitha përkushtimet dhe disiplinat kanë barazi. “Duhet të mendoj jo si poet”, – guxon të pohojë Marinaj, – “por si shkencëtar – ka një botë për të shpëtuar”. Megjithatë, kjo poezi ka mundësi të çmuara.
Një uverturë, “Autoportreti”, thërret poetët e Rilindjes elizabetiane dhe angleze, mitologjinë, peizazhet shqiptare, gjeofizikën dhe biologjinë qelizore. Duke i bërë jehonë Uitmanit dhe Nerudës, poeti e përshtat veten me një etikë planetare:
Atmosfera ime është një shtresë e hollë e jetës dhe e vdekjes,
bërthama e hemisferës së saj mbetet ajo e djersës dhe e gjakut,
biosfera e saj udhëzon neuronet e mia për t’u lidhur,
duke ndihmuar litosferën të ruajë fytyrën time nga turpi.
Nuk kam asgjë për të rrëfyer për ligjet e errëta të kaosit,
Unë i urrej efektet e çdo preludi të pushtimit,
shkatërrimi qoftë edhe i një personi për të mirën e një tjetri.
Shpirti i “Më mëso si të pëshpërit” luhatet midis pafundësisë padimensionale dhe kompaktësisë. Disa nga poezitë portretizojnë rininë e Marinajt në Shqipëri, ku balada gojore dhe vargjet epike ndikuan në formimin e tij. “The Lullaby Singers” (Këngëtarët e ninullave) përshkruan në mënyrë surreale sjelljet e fermerëve malësorë:
. . . Djersa, si një banakiere komike,
i fikin cigaret. Para se të bashkohen
në këngën e shpendëve, gishtat e tyre i kthejnë në grabujë
për t’i dhënë tokës një krehër përfundimtar.
Në librin “Një libër dhuratë nga prindërit e mi”, duke kujtuar sesi babai i Marinaj konfiskoi një antologji klasike greke që e shpërqendronte djalin e tij nga shpëtimi i barit nga shiu, poeti i rritur mendon për besnikëri të qëndrueshme. Duke nderuar rastin e tij dhe të familjes, Marinaj fiton një vend në prejardhjen letrare:
Unë e bleva librin pa lejen e tij,
atë libër që unë e shfryj tani gjatë gjithë ditëve të tyre,
sikur të shihja aty gjithë dhimbjet dhe pasionin e tyre,
dy mrekulli, njësoj, që ende mahnitin.
“Më mëso si të pëshpërit” vendos rrënjët e pjekura brenda qytetërimit më të madh. Duke dhënë dëshmi lineare të të mësuarit, Marinaj distilon edhe thelbin e tij, duke praktikuar një kriptografi metafizike, imagjinare që hyrja e bashkë-përkthyesit Frederick Turner, e krahason me krijimin e ikonave:
Homeri deshifroi
abstraksionet
e filozofëve të vjetër. . .
Ai ripërcaktoi kodet gojore,
duke tjerr baltën e tyre të madhe të leshit në dy gishta
midis shkronjës I dhe numrit 0.
Poezitë si “Haleluja” dhe “Në tragetin e Akeronit” të përhumbur nga imigracioni shpalosin ikonografinë qiellore dhe skëterrën, me “duart e të urtëve një piramidë që drejtojnë drejt Jupiterit” dhe demonët që “projektojnë të ardhmen / qytetërimin mbi tokë”.
Odet e frymëzuara nga lidhjet ndërkombëtare zgjerojnë njohuritë dhe ndjeshmërinë e koleksionit. Pikat kryesore përfshijnë monologun e “Nilit Blu” (“në barkun tim unë rrit peshq dhe krokodilë”) dhe një raport nga Gjiri Ha Long i Vietnamit (“Një guaskë e ngrohtë magjike për tokën për të inkubuar thelbin e saj”). Në mbylljen e “Shtresave të humbura të lëkurës së Vyasës”, një epik i ndërgjegjshëm që përfaqëson majën e etnografisë së librit, muza e poetit gjen harmoni me kozmosin fleksibël të hinduizmit:
I lutem Vishnu-s për dhuratën e tij të asaj pjese të energjisë së diellit
që ai e kishte ruajtur për mua të më jepte dritë,
Dhe me përulësi ofroj përkufizimin e nënës sime:
hapësira është një organizëm i hapur me origjinë organike.
Rregullimi i librit “Më mëso si të pëshpërit” është tematik dhe jo kronologjik. Në seksionin e saj të tërthortë të orientimeve, stilet e kundërta mbështesin njëri-tjetrin dhe i flasin lexuesit ndryshe – nganjëherë drejtpërdrejt, ndonjëherë në “metafora hermetike”, logjika e të cilave rezulton e thellë pas leximit të kujdesshëm. Secila prej mënyrave të ndërthurura të Marinaj është bindëse, qoftë duke rigjallëruar “kuajt” e veshur mirë apo duke hipur në transcendencë mes ndryshimeve të modernitetit. Këtu e gjithë poetika lëviz zemrën dhe mendjen. (Marrë nga: Worldliteraturetoday.org)
Solli në shqip: Fitim NUHIU
