Industria e filmit hollivudian ka krijuar gjithashtu një sistem të veçantë vlerësimesh për përshtatshmërinë e filmave për grupmosha të caktuara. Për një kohë të gjatë, Hollywood-i ka luftuar me censurën dhe vlerësimet e moshës që filmat rregullojnë audiencën për të cilën synohet përmbajtja e një filmi të caktuar
Nga Metin IZETI
Edhe në shikim të parë, koncepti “imperializëm kulturor” është shumë i habitshëm. “Tensioni midis këtyre dy fjalëve është mjaft i fortë”. Kultura është pjesë e jetës së çdo individi, por edhe e kombit dhe shoqërisë, që gradualisht na formëson. Kultura është ajo që jetojmë nga dita në ditë, ajo që na dallon nga të tjerët dhe ajo që na tregon se si jemi të ngjashëm me të tjerët. Kultura e përcakton pjesërisht identitetin tonë. Nga ana tjetër, imperializmi është një fjalë paksa frikësuese. Në këtë kontekst janë të inkuadruara edhe konceptet, multikulturalizëm, i cili na mbyll në një pamje të vetë-mjaftueshmërisë dhe transkulturalizëm, i cili mbron ndërmjetësimin dhe shpërndarjen e vlerave simbolike të një kulture në fushën e të tjerave”. Me fjalë të tjera, multikulturalizmi në fakt është pranimi i shumë kulturave dhe bashkëjetesa paqësore e tyre, ndërsa transkulturalizmi është përzierja e këtyre kulturave, ndërthurja e tyre, ndarja e elementeve të caktuara dhe shkëmbimi. Ndërsa, imperializmi është transkulturalitet i dhunshëm, d.m.th. do të thotë “shkatërrimi i një pjese të jetës për një tjetër”. Në thelb, imperialistët paraqesin një grup njerëzish që nuk pranon se ka grupe të tjera të ngjashme dhe të ndryshme, por imponon kulturën, mënyrën e jetesës, traditat, besimet e tij dhe “pushton” të gjitha kulturat e tjera për t’u bërë superiore, ku, kultura që është ” e pushtuar” vdes dhe pranon karakteristikat e kulturës dominuese. Imperializmi kulturor mund të jetë një term i ri, por duke parë historinë njerëzore mund të vërehet se qytetërimi njerëzor është përpjekur gjithmonë të shkatërrojë kultura të tjera dhe të zgjerojë ndikimin e tij. Imperializmi kulturor, në një mënyrë e paraqet dominimin përmes përhapjes së produkteve kulturore.
Aftësia e Hollivudit për të thithur ndikimet e kinematografisë tjetër
Filloi në 1920, kur qeveria amerikane mendonte se shfaqja e filmave amerikanë në ekranet e huaja, do të ndikonte në shitjen e mallrave amerikane. Crothers thotë se, që nga vitet 1970, ata që përdorin termin imperializëm kulturor janë fokusuar kryesisht në SHBA dhe fuqinë e saj për të sunduar botën, jo vetëm në aspektet ekonomike dhe politike të jetës, por edhe në atë kulturore. “Shumë kinema jo amerikane kanë shijuar Amerikën në një mënyrë ose në një tjetër”. Ekziston frika se në të ardhmen të gjithë do të jenë një version i kulturës alternative amerikane, nuk do të ketë shumë mënyra se si mund të jetojmë, por vetëm një që ne as nuk do ta dimë kur të ketë pushtuar kulturën tonë dhe ta zëvendësojë atë me të veten. Korporatat amerikane, jo vetëm, por veçanërisht ato audiovizive, si filmat, televizioni dhe muzika, do të mundnin industritë dhe kompanitë lokale që nuk mund të përballonin madhësinë e kompanive amerikane dhe, veçanërisht ato të një kulture më të dobët, fjalë për fjalë do të gëlltiteshin dhe shndërroheshin në kopje e vogël e shoqërisë amerikane. Si të thuash, kultura amerikane fillimisht përfitoi nga ato më të dobëtat, ku kishte më pak rezistencë dhe ku madhësia e kulturës në fjalë nuk mund të përputhej me tiparet e reja dhe tërheqëse të kulturës amerikane që vërshuan sferat e një kulture kaq të vogël.
Duke iu rikthyer kompanive audiovizuale dhe pjesës së kulturës amerikane që ne e quajmë Hollywood dhe duke marrë parasysh të dhënat statistikore të filmave të Hollivudit në raport me pjesën tjetër të botës, mund të theksohet se Hollivudi ka gjetur gradualisht por ngadalë tashmë një mënyrë për të depërtuar në pjesën më të madhe të kulturave të botës. “Aftësia e Hollivudit për të thithur ndikimet e kinematografisë tjetër, për t’i inkorporuar ato në sistemin e tij dhe për ta kthyer “të njohurin” në “të panjohur” ose anasjelltas, është e njohur botërisht tashmë” . Siç shkruan Crothers, që nga viti 2011, shumica e filmave që kanë famë botërore dhe kanë fituar më shumë para janë amerikanë. Ata kishin tema dhe vlera që njihen në mënyrë amerikane, të bëra nga amerikanë apo studio amerikane, të vendosura në një kontekst amerikan ose me aktorë amerikanë. “Nga 50 filmat më të mëdhenj të të gjitha kohërave, 33 ose 66% janë filma amerikanë”. Sipas disave, nuk është aq keq të lësh Hollivudin në kinematë vendase. Pa filmat amerikanë, disa kinema vendase do të dështonin, sepse filmat vendas evropianë dhe madje edhe aziatikë nuk janë mjaftueshëm të popullarizuar, as nuk ka mjaftueshëm për të siguruar fitim për aktorët.
Ka një problem tjetër të madh që shfaqet në amerikanizimin e botës, dhe ai është se nuk ka rezistencë sepse ajo synon anëtarët më të rinj të një kulture të caktuar. Siç ndodh gjithmonë me shfaqjen e teknologjive të reja, të rinjtë dhe të papërvojët, naivët janë gjithmonë të parët që përqafojnë kulturën e tjetrit, veçanërisht nëse ajo është e ndritshme, tërheqëse, e re, e ndryshme, e gëzuar dhe e pazakontë si ajo e Amerikës. Nga Hollywood, Disney, McDonalds, Facebook, kultura amerikane po pushton dalëngadalë botën. Krahas shuarjes së kulturave, tek vetë populli shfaqet edhe një anë tjetër e keqe, të cilët kulturën e re dominuese nuk e shohin si imponim, por vetëm si opsion tjetër. Nuk përbën kërcënim për ta, erdhi në heshtje dhe paqësi dhe u bë vetëm një opsion tjetër nga diapazoni nga i cili ata mund të zgjedhin, dhe është mjaft tërheqës për të tërhequr një pjesë të madhe të njerëzve të kulturës së vjetër që harrojnë vlerat e tyre origjinale, traditat dhe zakonet pa e vënë re fare . Filmat e Hollivudit i detyrojnë (jo)vlerat amerikane kujtdo që nuk shqetësohet t’i rregullojë ato. Teoricienët shpesh debatojnë se si të vlerësojnë, si të përcaktojnë nëse përzierja e kulturave është e dhunshme dhe pushtuese apo thjesht një përmirësim dhe i përshtatshëm për njërën ose të dyja kulturat. Gjëra të tilla nuk mund të dihen paraprakisht me siguri 100% derisa të ndodhin. “Përcaktimi se çfarë saktësisht është apo jo imperializmi kulturor në një botë që po krijon vazhdimisht disa forma hibride të kulturave është e vështirë të thuhet”. Jo çdo ndryshim kulturor që ndodh është rezultat i një fuqie perandorake dhe jo çdo përzierje kulturash është rezultat i zhdukjes së njërës prej tyre.
Amerikanizimi i ideve evropiane
Në epokën e sotme të globalizimit kur gjithçka është menjëherë e disponueshme për këdo, është e vështirë të thuhet nëse ndonjë ndikim amerikan është rezultat i veprimit imperialist apo thjesht një ndërthurje jo agresive e kulturave; ndërsa kultura amerikane përhapet, një kulturë tjetër mund ta refuzojë atë ose ta përqafojë atë. Kjo nuk do të thotë se kjo kulturë tjetër duhet të harrojë apo të hedhë diçka jashtë, ku kultura amerikane konsiderohet të jetë më e fortë. Është e qartë se SHBA si një fuqi e madhe dhe një kulturë dominuese, ka gjetur mënyrën për të qenë prezente në të gjitha anët e botës, por kjo nuk ka pse të jetë një gjë e keqe. Në fund të fundit, kulturat e tjera mund të zgjedhin vetë nëse do të përqafojnë diçka apo jo. I mbetet Hollivudit të përpiqet ta bëjë kulturën e tij më tërheqëse dhe pikërisht ky është specialiteti që Hollivudi ka zhvilluar ndër vite. Suksesi i Hollivudit nuk qëndron në aftësinë për të bërë filma për të gjithë, por në aftësinë për të bindur të gjithë se filmi është bërë vetëm për ta. Është interesante të theksohet se në të kaluarën kishte një lidhje të fortë midis filmave të Hollivudit dhe atyre evropianë, burimi i frymëzimit të Hollivudit ishin pothuajse ekskluzivisht filmat evropianë. Ky ishte një shkëmbim i barabartë sepse filmat evropianë ishin një frymëzim për ata amerikanë, dhe ato ide evropiane u amerikanizuan dhe u ri-importuan në Evropë. Mund të quhet edhe një rreth i mbyllur, një përzierje e dy kulturave, por gjithmonë në dobi të Hollivudit. James Bond, për shembull, i ka rrënjët në Britani, por personazhi është eksportuar në SHBA. Një gjë e ngjashme po ndodh me Azinë. Filmat amerikanë janë përshtatur me kërkesat kulturore të Azisë dhe si të tilla kopje të përshtatura lëshohen në vend, por gjithashtu frymëzojnë filma të rinj në Hollivud. Në këtë mënyrë, Hollivudi është një frymëzim për veten, por si të thuash, me sytë e dikujt tjetër. Idetë që tashmë janë eksportuar ri-importohen dhe përshtaten edhe një herë, për t’u përshtatur edhe një herë dhe për t’u dërguar sërish në kinematë në mbarë botën. Në disa raste mund të ndodhë që një zhanër i caktuar të mos jetë i ndikuar nga koncepti amerikan, për shembull, popullariteti i filmave të animuar japonez, paraqet një fenomen tjetër të kulturës jo amerikane. Një nga shtytjet më të mëdha që drejton Hollvudin është ende fitimi. Ne jetojmë në një shoqëri ku Hollivudi na thotë po “Të gjithë mund t’i realizojnë ëndrrat e tyre, secili mund të ketë atë që dëshiron, të gjithë mund të kenë gjithçka”, dhe kështu “çdo gjë” bëhet e mirë, pozitive, e dëshirueshme. Ndjenja e mirë krijon varësi dhe ka dëshirë për të parë një film tjetër të mirë, një tjetër film të ri, një tjetër “Aventurë spektakolare” që janë po aq të mira sa prodhimet e Hollivudit, pavarësisht nga cilësia aktuale. Dikur treguesi i një filmi të keq hollivudian ishte se nuk paguante as buxhetin që përdorej për ta bërë atë, tani filmat e këqij të Hollivudit quhen të këqij kur fitojnë, për shembull, vetëm një të katërtën e asaj që pritej, por fitimi tremujor është 15 herë buxheti që është shpenzuar për ta bërë filmin. Globalizimi për të cilin po flasim është bërë praktikisht amerikanizim. Gjithçka që Amerika mendon se është e mirë, rezulton të jetë e mirë. Ushqimi i shpejtë, stili i jetesës, veshjet, hobi, promovimi i lirisë dhe barazisë, si dhe diversiteti dhe filmat që i “eksportojnë” të gjitha këto në botë. Duke parë skenën e kinemasë botërore sot, mund të vërejmë se Hollivudi nuk është vetëm një forcë dominuese, por se asnjë kinema tjetër nuk mund të krahasohet me madhësinë e industrisë së filmit të Hollivudit. Në botën e sotme, globalizimi është bërë amerikanizim, Hollivudi prodhon identitetet që dëshiron dhe u shërben atyre në të gjithë Amerikën dhe botën. Një situatë e tillë nuk u shfaq brenda natës, por është rezultat i më shumë se një shekulli filmash të krijuar me kujdes dhe karakteristikave amerikane të përdorura në mënyrë strategjike. Hollivudi nuk detyroi asgjë përmes filmave, por e bëri atë të disponueshme në të gjithë botën në një mënyrë tërheqëse dhe lozonjare. Një nga tiparet më tërheqëse të Hollivudit është se ai e ka portretizuar Amerikën si një vend plot ngjyra dhe gazmor ku të gjitha mundësitë janë të hapura për absolutisht të gjithë.
Ndikimi i filmit
Sistemi i madh i përdorur nga Hollivudi, sistemi yll, është i vetmi në llojin e tij në botë ku diçka të ngjashme shohim vetëm në Bollywood, por ku aktorët gëzojnë statusin e personave të famshëm dhe të adhuruar vetëm në vend. Vetëm Hollivudi i ka kthyer aktorët e tij në të famshëm botërorë, nga ceremonia e ndarjes së çmimeve në një spektakël global dhe nga jeta personale e aktorëve të Hollivudit në një sërë përmbajtjesh interesante për paparacët, shtypin e verdhë dhe fansat. Përfundojmë se Hollivudi ka vepruar në formimin e identitetit në disa nivele. Para së gjithash, Hollivdi ndikoi te vetë aktorët dhe aktoret. Ai u bëri të mundur që nëse përpiqen mjaftueshëm dhe tregojnë aftësitë e tyre në aktrim, lavdërimi për atë aktrim është vetëm një pjesë e vogël e asaj që vijon. Këta aktorë u bënë të famshëm, pak nga pak, në mbarë botën. Jeta e tyre private dhe e biznesit ishte para syve të publikut dhe të gjithë mund t’i gjykonin. Me gjithë këtë vëmendje vjen presioni, ka njëfarë përgjegjësie sepse vetë aktorët, duan apo nuk duan, bëhen model. Hollivudi gjithashtu formëson se kush janë ata në mënyrë që të bëhet pjesë e identitetit të popujve.
Në një nivel tjetër, Hollivudi ndikon te shikuesit e filmave nëpërmjet aktorëve. Ata krijojnë një imazh të caktuar të asaj që është e njohur, e dëshirueshme, elegante, e guximshme, e lavdërueshme dhe çfarë duhet të jetë një mashkull duke krijuar skenarë dhe personazhe të caktuar që janë më të dëshirueshëm në një kohë të caktuar. Bazuar në atë që sheh, audienca krijon idetë e veta për atë që është e mirë dhe e keqe, si duhet të jetë dhe çfarë nuk duhet të jetë, çfarë shpërblehet dhe çfarë ndëshkohet, dhe duke i konfirmuar vazhdimisht ato ide, individët përvetësojnë një identitet.
Në nivelin e tretë, Hollivd ndikon në kinematë e tjera në mbarë botën. Ai merr përsipër temat, idetë, vetitë e tyre specifike dhe i shndërron në të tijat: mund të themi se i “holivudianizon”. Nga ana tjetër, Hollivudi u ofron edhe kineastëve të tjerë idetë e tyre, filmat e tyre, frymëzim për diçka që ata mund të marrin përsipër dhe të ripunojnë Niveli i katërt në të cilin vepron Hollivudi është i vetmi indirekt. Bëhet fjalë për një pjesë të popullsisë që nuk është në kontakt të drejtpërdrejtë me Hollivudin dhe filmat, por ky ndikim reflektohet disi tek ata. Këta mund të jenë fëmijë ose njerëz që nuk shikojnë filma, por megjithatë përdorin disa fjali të famshme “të përjetshme” të shqiptuara në ekranin e madh. Këto mund të jenë kompani që mbyllen ose produkte që humbasin vendin e tyre në treg për shkak të përfaqësimit të keq në filma ose anasjelltas, një shpërthim i kërkesës për diçka pikërisht për shkak të vendosjes së mirë të një produkti në një film. Shumica e autorëve pajtohen se Hollivudi e ktheu globalizimin në amerikanizim. Ne e përkufizojmë imperializmin kulturor si imponim i dhunshëm i një kulture mbi një tjetër me rezultatin e shuarjes së kulturës origjinale mbi të cilën imponohet ngjarja. Në rastin e Hollivudit, ne mund ta zëvendësojmë imponimin e dhunshëm të kulturës me një imponim jo të dhunshëm, por shumë agresiv. Ashtu si reklamimi në filma mund të jetë i fshehtë, kështu mund ta quajmë këtë imperializëm hollivudian të fshehtë. Ndikimi i filmave ka vendin e tij pothuajse në çdo aspekt të jetës sot, dhe shumë pak njerëz protestojnë, shumica e të cilëve janë anëtarë me arsim të lartë të komunitetit akademik që studiojnë pikërisht këtë fenomen të kthimit të botës në një “fshat global amerikan” të madh dhe janë ndër të paktët që i kuptojnë pasojat. Brenda secilit prej katër niveleve përmes të cilave Hollivudi ndikon tek ne dhe në botë, mund të vërehen pjesë më të vogla që përfshihen brenda atyre niveleve. Konkretisht, në nivelin e dytë të ndikimit, kur industria e Hollivudit vepron mbi shikuesit, dmth. audienca mund të shohë pjesë konkrete që lidhen me përcaktimin e identitetit të çdo individi. Natyrisht, janë feja,raca, origjina etnike, gjinia dhe seksualiteti, pjesët që janë më të përfaqësuara. Vlerat që promovon filmi hollivudian në nivelin e dytë manifestohen në tre pjesë.
E para është mënyra se si ne e shohim veten dhe anëtarët e fesë, racës, grupit tonë etnik, njerëzve të të njëjtit orientim seksual ose gjinie. Pjesa e dytë është mënyra se si ne e perceptojmë “tjetrin”, diçka që është e panjohur për ne, ne krijojmë një imazh të diçkaje për të cilën mund të dimë vetëm përmes filmave dhe pjesa e tretë lidhet me mënyrën si “tjetri” na sheh ne dhe pjesëtarë të një kulture të huaj, një feje që nuk e njeh, vlerat dhe traditat e së cilës nuk i përmbush dhe në bazë të filmave dhe stereotipave të përmbajtura krijon një ide të caktuar, ashtu si ne, për “tjetrin”. Problemi lind në faktin se qëllimi fillestar i Hollivudit ishte dhe mbetet fitimi. Mënyra më e lehtë për të bërë një fitim është duke argëtuar audiencën në mënyrë që Hollivud të shfaqë specialitete grupe njerëzish siç i përshtatet atij në atë moment. Kështu, duke parë disa nga filmat, homoseksualët mund të ndihen si joshës, zezakët si “kafshë” të pashkolluara, muslimanët si gjakderdhës, italianët si mafiozët me temperament të papritur. Ose siç thotë, Jack Shahen: “Televizioni priret të përjetësojë katër mite themelore rreth arabëve: të gjithë ata zotërojnë pasuri përrallore, janë barbar dhe të pakulturuar, janë maniak seksual me mendim skllavërues për të bardhët, dhe gjejnë kënaqësi në aktet terroriste”.“Gratë afro-amerikane, konstaton Bisheta Merrit, shfaqen si figurante në TV e orëve të vona: personi që blen drogën, personi i pastrehë në trotuar, prostitutë në hollet e hoteleve”.
Asnjë nga ato imazhe nuk përfaqëson një tipar të mirë, dhe u përdorën masivisht dhe në mënyrë stereotipike për të arritur një komplot argëtues në film. Stereotipe të tilla mund të jenë të rrënjosura thellë tek ata që nuk kanë ndikim në atë grup njerëzish. Shpesh, për shembull, në filmat amerikanë mund të dëgjoje shprehjen ciao bella (“përshëndetje /mirupafshim bukuroshe”), e cila i drejtohej në mënyrë stereotipike çdo femre, sado e papërshtatshme të tingëllonte, ndërsa në realitet vështirë se dikush do të përshëndeste dikë në rrugë ose në një dyqan me një shprehje të tillë, madje do të tingëllonte e papërshtatshme.
Duke vëzhguar këtë nivel të dytë ndikimi, është e qartë se vetë Hollivudi është në pjesën ku ne vëzhgojmë të tjerët, ndaj është e nevojshme të përmendet vetë imazhi i vetvetes që Hollivudi i prezantoi botës. Perceptimi i Amerikës i bazuar vetëm në filma është i shtrembëruar dhe jep një pamje mjaft joreale të shoqërisë amerikane. Amerika nuk është gazmore, shumëngjyrëshe, plot mundësi për të gjithë, nuk jep gjithmonë shanse të dyta, të treta dhe të katërta, nuk është plot me heronj që vijnë në ndihmë, as bukuroshet magjepsëse nuk janë të vetmet që ecin rrugëve. Turma nuk i përket çdo shtëpie ku jetojnë italianë amerikanë dhe as çdo zezak nuk flet me zhargon. Por stereotipe të tilla janë shtytësit e tregimeve në filma dhe kultura në anën tjetër të botës, të cilat kanë akses në filmat e Hollivudit, mësohen të lidhin grupe të caktuara njerëzish me stereotipe të caktuara, qoftë edhe në mënyrë të pandërgjegjshme ose kur është e qartë se është vetëm një stereotip. I gjithë ndikimi që ka Hollivudi nuk lidhet vetëm me filmat. Për shkak të gjithë kulturës së të famshmëve që është zhvilluar për shkak të Hollivudit, është shfaqur një lloj pune krejtësisht e re, fotografë të famshëm, domethënë, paparacët. Fillimisht ata u shfaqën në vitet 60 të shekullit të kaluar, dhe sot ka një numër të pabesueshëm të tyre, kryesisht vetëm në Amerikë, për të cilin është përgjegjës vetëm Hollivui dhe është fakt se kjo e ngushton hapësirën e lirisë dhe jetës.
Pushteti i filmit
Industria e filmit hollivudian ka krijuar gjithashtu një sistem të veçantë vlerësimesh për përshtatshmërinë e filmave për grupmosha të caktuara. Për një kohë të gjatë, Hollivudi ka luftuar me censurën dhe vlerësimet e moshës që filmat rregullojnë audiencën për të cilën synohet përmbajtja e një filmi të caktuar. Këto shenja në pjesën tjetër të botës datojnë në vitet ’90 të shekullit të kaluar, ndërsa vetëm Britania e Madhe prezantoi shenjat e moshës në mesin e viteve ’60, që është vetëm pak vite pas Amerikës dhe sistemit të tyre, i cili mbetet pothuajse i njëjtë edhe sot. Shumë vende i kanë përshtatur këto shenja për veten e tyre, por shumica e notave janë të njëjta me ato të futura nga Amerika, me kufijtë e moshës që janë të ngjashëm. Hollivudi ka ndikuar kështu në fenomenin global të kontrollit të moshës së audiencës për disa filma, jo në të gjitha vendet njëlloj, por në shumicën. Siç u përmend më herët, Hollivudi kishte shumë fuqi për të popullarizuar ose hequr një produkt të caktuar nga tregu, kështu që ka qenë rasti me, drogën, alkoolin, cigaren dhe amoralitetin. Alkooli, cigarja, droga ndryshuan kuptimin që kishin, pra, u bënë simbol i elegancës, maskulinitetit, sfidës, rebelimit, emancipimit të gruas, pushtetit dhe më shumë, dhe markat e tyre ndryshuan në varësi të popullaritetit të filmit. Hollivudi përdori epërsinë e tij mbi këta produkte për të sjellë një ndjenjë të caktuar në filmat e tij në varësi të mënyrës se si këta produkte ishte filmuar, por Hollywood gjithashtu fitoi para në bazë të këtyre produkteve. Reklamimi është promovuesi më i madh i një produkti, i mirë apo i keq, dhe ajo që shfaqet në të gjithë botën vazhdimisht dhe gjithashtu krijon varësi. Disa teoricienë e përshkruajnë Hollivudun si një oktapod që ngadalë por me siguri mbështjell dhe shtrëngon krahët rreth planetit, duke sjellë zakonet, mënyrën e jetesës dhe të folurit e tij dhe duke i dhënë formë botës sipas masës së tij. Është e qartë se Hollivudi ka dëshmuar në pak më shumë se njëqind vjet të ekzistencës së tij se është një forcë globale dhe se ka pushtet mbi një pjesë të madhe të popullsisë. Kjo fuqi mund të diskutohet, mund të tentohet të kufizohet ose të zbutet, por është e sigurt që do të vazhdojë të zgjasë dhe të rritet.
