Francis Fukujama e përfshiu trans-humanizmin në revistën Foreign Policy si një nga idetë më të rrezikshme në botë. Nga ana tjetër, ithtarët e trans-humanizmit pohojnë se lëvizja shton ndjeshëm mundësinë për mbijetesë dhe përparim të vazhdueshëm të racës njerëzore. Mark Walker, për shembull, me vetë titullin e veprës së tij parashikon pozicionin sipas të cilit është trans-humanizmi ai që e shpëton racën njerëzore nga shfarosja
Nga Metin IZETI
Gjatë shekullit të 21-të, trans-humanizmi u profilizua si një nga lëvizjet më të rëndësishme ose, të paktën, më të diskutueshmet bashkëkohore, gjë që duket qartë nga vlerësimet konfliktuale të lartpërmendura. Përqendrimi trans-humanist në zhvillimin teknologjik dhe, veçanërisht lidhja intime midis njeriut dhe teknologjisë, shpjegon edhe më qartë qëndrimet e tilla.
Letërsia luan një rol kompleks në këto diskutime. Nga njëra anë, si ithtarët dhe kundërshtarët e trans-humanizmit i referohen letërsisë në përpunimin e argumenteve të tyre, por nga ana tjetër, ky përdorim i letërsisë është shpesh teleologjik dhe sipërfaqësor. Prandaj, është në të njëjtën kohë e mundur të thuhet se letërsia luan një rol të spikatur në diskutimet për trans-humanizmin, por gjithashtu se reflektimi mbi letërsinë përfaqëson një pikë qorre brenda këtyre diskutimeve.
Formulë për ikje nga plakja
Nga këndvështrimi i letërsisë, vihet në pikëpyetje kapaciteti i saj për të kontribuar në zgjidhjen e problemeve konkrete të botës moderne. Kjo kështu, pasi këto probleme merren parasysh se janë të natyrës teknologjike dhe se letërsia nuk ka punë aty. Ideja trans-humaniste e shfrytëzon letërsinë si një zbukurim që pasuron përpjekjet për të promovuar trans-humanizmin. Fokusi gjithsesi se është i përqendruar në letërsinë anglofone dhe kjo nuk është vetëm pasojë e një dëshire arbitrare për të ngushtuar arkivin studiues, por për shkak se ata janë edhe më masive, por edhe më të pranishme me temat trans-humaniste. Edhe pse është shumë e vështirë të përgjithësohet, dhe përjashtime sigurisht që ekzistojnë, trans-humanizmi përgjithësisht klasifikohet si një filozofi analitike që i përket botës anglofone. Lidhja midis trans-humanizmit dhe këtyre kombeve, veçanërisht amerikanëve, nuk është vetëm pasojë e një situate të veçantë akademike, por ajo mund të lidhet edhe me një kulturë të projektuar. Intuitivisht, duket e arsyeshme të supozohet se kultura amerikane, me fokusin e saj në të ardhmen, është veçanërisht e përshtatshme për zhvillimin e mendimit trans-humanist, i cili duket se është në gjendje të tërheqë avokatë shumë më lehtë në një klimë të tillë sesa në një kulturë tjetër që ka traditë. Supozimi kryesor i një përgjithësimi bindës të këtij lloji përfshin gjithashtu konsideratat sociologjike të kulturës amerikane, gjë që nuk është objekt i këtij punimi. Prandaj, pika fillestare këtu është vetëm një supozim intuitiv i përcaktuar relativisht fleksibël. Për shembull, duhet mbajtur parasysh se Tiffany Romain beson se krioteknologjia (metodë specifike për shmangien e plakjes) është e lidhur me shoqërinë amerikane më shumë se me çdo shoqëri tjetër. Si synim për disa kërkime të ardhshme, është e mundur të parashtrohet pyetja nëse miti i Adamit amerikan shpjegon të paktën një pjesë të hapjes së kulturës amerikane ndaj trans-humanizmit. Edhe nëse e gjithë hipoteza për pajtueshmërinë e ndjeshmërisë kulturore amerikane nga njëra anë dhe ndjeshmërisë trans-humaniste nga ana tjetër ka performansa në rritje, kjo nuk do të thotë domosdoshmërish se ky lloj kërkimi është i realizueshëm. Prandaj, përqendrimi në letërsinë anglofone nuk është një përpjekje për të krijuar një përgjithësim rreth atij korpusi letrar, por një verifikim i vlerës së përdorimit të modelit analitik që do të propozohet dhe supozimeve teorike që mundësojnë atë model. Literatura anglofone përmban tekste mbi të cilat padyshim është e mundur të kryhet një analizë e tillë, edhe nëse këto tekste nuk janë grupi më i përshtatshëm që mund të trajtohet në këtë mënyrë.
Fakti që letërsia studiohet në një kontekst akademik pa ndonjë argument shtesë, dëshmon për rëndësinë e saj në kulturën njerëzore dhe, në një nivel edhe më themelor, për faktin se letërsia lexohet gjithmonë në një kontekst shoqëror. Prandaj, mund të pyesim se si letërsia, si dhe studimi akademik i letërsisë, pozicionohen brenda momentit bashkëkohor dhe si përshtaten në pritje të së ardhmes?
Imagjinata që i mungon teknologjisë
Institucionalizimi aktual akademik i praktikave të ndryshme në të cilat letërsia luan një rol të rëndësishëm nuk garanton ruajtjen e përjetshme të një statusi të tillë. Duhet pranuar fakti se teknologjia luan një rol të domosdoshëm në botën moderne dhe se ky rol ndoshta do të bëhet edhe më i theksuar në të ardhmen se sot. Nga kjo vjen supozimi i mëtejshëm se studimi i teknologjisë në letërsi është një terren pjellor për analizë që mund të japë njohuri të vlefshme për gjendjen aktuale të njerëzimit. Lewis përkufizon Adamin amerikan si një imazh i një personazhi rrënjësisht të ri, heroit të një aventure të re, një individi i emancipuar nga e kaluara i paprekur ose i pandotur nga trashëgimia e përbashkët e familjes dhe racës, pa prejardhje; individi që qëndron i vetëm, i vetë-mjaftueshëm, i gatshëm të përballet me çdo gjë që e pret duke përdorur aftësitë e tij të lindura dhe unike dhe të drejtojë veten në drejtimin e duhur, sugjeron zakonet që duhen krijuar në skenën e re amerikane. […] Para tij hapet bota dhe historia. Dhe ai është një lloj krijuesi, një poet i përsosur që krijon vetë gjuhën duke u dhënë emra elementëve të skenës që e rrethon. Intuitivisht, është shumë e qartë se aspiratat trans-humaniste përfshihen lehtësisht në mitin e një modeli të tillë. Një analizë më e plotë do të ishte e përqendruar në kontekstin nëse dhe në çfarë mënyre letërsia si e tillë dhe studimi akademik i letërsisë mund të ndihmojnë në kuptimin e fenomenit të teknologjisë dhe kështu, së bashku me disiplinat e tjera shkencore, të vazhdojnë të luajnë rolin e një praktike të rëndësishme në arritjen e një praktike më të thellë, më të pastër dhe më të madhe të njohurive gjithëpërfshirëse për botën. Është gjithashtu e mundur të shtrohet pyetja pse korpusi letrar i lartpërmendur trajtohet nga këndvështrimi i trans-humanizmit, dhe jo një teknologjie spekulative më të gjerë dhe më të kuptuar, sepse në raste studimore konkrete, në pjesën më të madhe, në ndërveprimin e disa teknologjive studiohet bota imagjinare dhe jo një botë faktike trans-humaniste. Trans-humanizmi e vendos teknologjinë në një kornizë të përcaktuar filozofike dhe kështu shton një nivel tjetër interpretues në të menduarit për zbatimin e mundshëm të ardhshëm të kësaj teknologjie në botën empirike në kundërshtim me parimet e përvojës së përgjithshme. Trans-humanizmi përmban një imagjinatë filozofike që vetë teknologjia nuk e ka. Zhvillimi, për shembull, i nanoteknologjisë i ndarë nga trans-humanizmi nuk nënkupton domosdoshmërisht përdorimin e nanoteknologjisë për të ndryshuar rrënjësisht gjendjen njerëzore. Kjo imagjinatë filozofike e trans-humanizmit, e cila nis nga aspirata për të përdorur teknologjinë për të bërë të pavdekshëm njeriun ka implikime dukshëm më të thella për të ardhmen e njerëzimit sesa vetë teknologjia. Kështu, trans-humanizmi i shton teknologjisë një kuptim që nuk e ka në vetvete dhe fokusi i kësaj pune është pikërisht në konstelacionin filozofik trans-humanist të përdorimit të teknologjisë dhe pranimit të disa vlerave themelore që ka potencialin të ndikojë ndjeshëm në zhvillimin e ardhshëm të racës njerëzore. Tashmë është e mundur të inkorporohet studimi i teknologjisë në letërsi në një qëllim të tillë, por trans-humanizmi imponon më drejtpërdrejt zbatueshmërinë e drejtpërdrejtë në gjendjen njerëzore dhe të ardhmen e kuptuar, sipas tyre, të njerëzimit. Trans-humanizmi është natyrshëm i orientuar drejt së ardhmes, është imagjinare futuriste dhe shumica e mundësive teknike për të cilat mendojnë trans-humanistët nuk janë të disponueshme në të tashmen. Dhe një analizë e plotë e dëshirueshmërisë së një teknologjie të re në vetvete përfshin një lloj të menduari për të ardhmen dhe trans-humanizmi drejton të menduarit për të ardhmen në kuadër të bedemeve mendore të imagjinuara.
Sfondi epistemologjik i transhumanizmit është shumë i papërputhshëm me kuadrin teorik nga i cili është zhvilluar letërsia trans-humaniste perëndimore. Trans-humanizmi si ide imagjinare dhe jashtë kornizave të përvojës etike njerëzore po i takon letërsisë, por për të përrallëzuar gjendjen dhe jo për të prezantuar të vërtetën. E vërteta e saj duhet të zbulohet në mendimin filozofik dhe empirik të tij, që për fat të keq është shumë i cekët.
Roli qendror i trans-humanizmit në letërsi
Filozofia analitike dhe ajo kontinentale, me pikat e tyre fillestare dhe metodat teorike relativisht të ndara, padyshim që kanë role të rëndësishme për të kontribuar në të menduarit për një gamë shumë të gjerë problemesh të ndryshme dhe vendosja e çdo lloj marrëdhënie hierarkike midis tyre është jo vetëm e panevojshme, por edhe e padëshirueshme. Për shkak të natyrës së temave që janë në qendër të një leximi trans-humanist të letërsisë, filozofia e shkencës është jashtëzakonisht e rëndësishme si pjesë e kornizës në të cilën zhvillohet trans-humanizmi.
Për shembull romani Brave New World nga Aldous Huxley, botuar në 1932 është një ilustrim i mirë. Ndryshe nga veprat e tjera letrare, të cilat janë të gjitha dukshëm më të reja se romani i Huxley-t dhe më pak të vërejtura në diskutimet teorike, Wonderful New World është një vend letrar i vazhdueshëm, jo vetëm kur bëhet fjalë për letërsinë që lidhet me trans-humanizmin, por edhe për letërsinë shumë më të gjerë të shekullit 20, apo edhe letërsisë në përgjithësi. Është thelbësore të kuptohet se romani i Huxley-t mund të shihet si një kritikë e përgjithshme e trans-humanizmit, gjithashtu edhe se ai mund të jetë udhëzues në të menduarit për trans-humanizmin dhe se ai i referohet në mënyrë kritike një pjese të caktuar të filozofisë trans-humaniste.
Tregimi i shkurtër Flowers for Algernon nga Daniel Keyes, i cili u botua në 1959 dhe u zgjerua në një roman në 1966 gjithashtu është një ilustrim tjetër. Si tregimi ashtu edhe romani janë botuar para shfaqjes së lëvizjes trans-humaniste, kështu që ata nuk merren drejtpërdrejt me të, por motivi i rritjes mjekësore të aftësive psikike është jashtëzakonisht i rëndësishëm për trans-humanizmin. Mënyra se si shoqëria e trajton personazhin kryesor të romanit është veçanërisht interesante dhe e rëndësishme nga një këndvështrim trans-humanist. Në këtë mënyrë romani parashikon disa tema të rëndësishme që lidhen me trans-humanizmin, dhe qëndrimi shoqëror ndaj individit të përmirësuar nuk është e vetmja temë e tillë, sepse romani tregon edhe mekanizma të ndryshëm brenda komunitetit shkencor, qëllimi i vetëm i të cilëve nuk është avancimi i nivelit të përgjithshëm njerëzor, por edhe më tepër.
Romani The Transhumanist Wager i vitit 2013 është, gjithashtu një roman që e punon temën e trans-humanizmit. Vetë titulli tregon rolin qendror të trans-humanizmit në roman dhe autori Zoltan Istvan është një figurë e shquar politike amerikane e njohur për pikëpamjet e tij trans-humaniste. Romani është shkruar jashtëzakonisht në mënyrë jokonsistente, gjë që vërtetohet pa mëdyshje gjatë leximit, dhe për shumicën e analizave letrare do të ishte i padobishëm për shkak të kësaj. Është veçanërisht interesante që ky është një roman i shkruar nga një këndvështrim trans-humanist, por një lexim serioz i të cilit e portretizon trans-humanizmin në një dritë vërtet negative. Romani i Richard Powers, Generosity: An Enhancementim, botuar në vitin 2009 prek drejtpërdrejt trans-humanizmin në personazhin e shkencëtarit Thomas Kurton, por në një mënyrë dukshëm më të sofistikuar dhe më të thellë se Trnashumanist Wager. Inxhinieria gjenetike është një temë e rëndësishme e romanit të Powers-it dhe kjo teknikë nuk është interesante vetëm në spekulimet trans-humaniste për të ardhmen, por edhe në një kontekst social aktual dukshëm më të gjerë. Krahas kësaj, romani problematizon rolin e tregimit dhe të letërsisë në botë dhe me këtë e pasqyron vendosjen e kufijve imagjinare në kundërshtim me urtinë perenniale. Ai gjithashtu prezanton në një funksion më relevant çështjen ekonomike të zhvillimit të shkencës dhe teknologjisë, e cila është e pashmangshme në konsideratat konkrete trans-humaniste. Kjo gradualisht kalon në dy romanet e ardhshme në të cilat tema ekonomike është dukshëm më domethënëse. I pari nga këto romane është Zero K nga Don DeLillo. Romani i DeLillos, i botuar në vitin 2016, trajton kronikën dhe paralelisht me këtë zhvillim teknologjik, romani i DeLillos nxjerr në pah edhe përshkrimin e plakjes. Sipas romanit Zero K është një dëshmi e frikës së njeriut nga vdekja. Krionika është vendosur në një hapësirë fiksionale shumë konkrete që nuk është vend utopik për të cilin fantazojnë trans-humanistët, dhe vëmendje e veçantë i është tërhequr ekonomisë si një faktor i spikatur në realizimin e një opsioni më serioz të kronikës, si dhe një burim i mundshëm demarkacioni midis atyre kush mund dhe ata që nuk mund të marrin pjesë në përfitimet që rrjedhin nga zhvillimi i teknologjisë së re. Ekziston një tension i rëndësishëm midis zhvillimeve të tilla të mundshme në botën reale dhe idealit trans-humanist të disponueshmërisë së gjerë të teknikave të përmirësimit njerëzor.
Portretizimi letrar i trans-humanizmit në një dritë negative
Romani Down and Out in the Magic Kingdom, një roman i shkurtër nga Cory Doctorow botuar në 2003 është një roman tjetër në të cilin trans-humanizmi përmendet drejtpërdrejt dhe që përshkruan një botë futuriste shumë të përparuar që mund të jetë afër aspiratave trans-humaniste në shumë mënyra, por kjo nuk është e mundshme për shkak të logjikës kapitaliste që ka nënshtruar përparimin teknologjik. Në këtë kontekst, spikat veçanërisht monedha imagjinare whuffie, e cila ndryshon paranë dhe mundëson një depërtim edhe më intim të logjikës së kapitalit në personalitetin e njeriut. Domethënë, në roman theksohet teknika e ndërfaqes që lidh mendjen me kompjuterin dhe ngarkimi i kopjeve rezervë të mendjes në rast vdekjeje, të cilat janë jashtëzakonisht të rëndësishme nga këndvështrimi trans-humanist. Gjithashtu edhe filozofi trans-humanist Nick Bostrom ka dy romane të shkurtra Fabula e dragoit-tiranit e vitit 2005 dhe Fabula e papërfunduar e harabelave botuar në vitin 2014 dhe këto përralla dhe fabula janë veçanërisht interesante sepse janë botuar si pjesë e punimeve shkencore, ndaj vendosen në kontekstin më të gjerë të filozofisë së Bostromit. Fabula e dragoit trajton idealin trans-humanist për t’i dhënë fund plakjes, dhe fabula e harabelave merret me problemin e inteligjencës artificiale të avancuar.
Megjithëse Bostrom padyshim është dashamirës ndaj pozicionit trans-humanist, siç është evidente në fabulën e dragoit, fabula e harabelave tregon gjithashtu rëndësinë e kujdesit dhe përgjegjësisë në zhvillimin dhe përdorimin e teknologjisë së përparuar. Bazuar në këto vepra letrare, duket se letërsia përgjithësisht e portretizon trans-humanizmin në një dritë negative. Nga ky korpus letrar mund të lexohet padyshim njëfarë mospëlqimi ndaj trans-humanizmit. Më e rëndësishmja është përqendrimi në faktin i cili tregon dështimin për të pritur një zgjidhje teknologjike për të gjitha problemet me të cilat përballet njerëzimi.
Globalizimi dhe diktatet e një ekonomie materialiste kanë krijuar një sistem që promovon lakminë, arrogancën dhe luftën për jetë lëndore të pafundme. Për shumicën e njerëzve, kënaqësia materiale është qëllimi i vetëm dhe mënyra e jetesës që ata vlerësojnë. Konsumatorët e sotëm janë thjesht gllabërues që pranojnë me kënaqësi çdo gjë që bindet nga makineria e sofistikuar propagandistike e mediave dhe fushatave publike apo private. Në vend të epokës së dijes dhe inteligjencës, që parashikonin mendimtarët, ne kemi hyrë në epokën e degradimit dhe budallallëkut. Tregon vetëm se diçka nuk është në rregull me konceptimin tonë për përparimin që kemi mësuar dhe admiruar. Njerëzit e zakonshëm kanë ende një mit për shkencën dhe besojnë se shkenca është objektive dhe racionale. Shkenca ka tradhtuar shpresat e njerëzimit dhe është politizuar dhe komercializuar, shërbëtore e interesave dhe qëllimeve të korporatave të mëdha.
Përparimi nuk ishte vërtet përparim. Ky ishte përparim në sekularizimin. Humanizmi u zhvillua si një humanizëm laik dhe ateist. Zoti u shpall i vdekur dhe bashkë me të gjithçka e shenjtë, fetare, unike dhe ezoterike u bë e padëshirueshme ose e panevojshme. Arsyeja u bë matësi dhe kriteri i vetëm. Shkenca dhe teknologjia janë të ndara nga spiritualiteti. Feja, mitologjia, misticizmi, metafizika, gjithçka që është trashëgimi shpirtërore e njeriut, u internua dhe u ekspozua në përbuzje. Përparimi i vërtetë njerëzor mund të arrihet vetëm nëse i kthehemi sintezës së arsyes dhe dashurisë, mendjes dhe zemrës. Humanizmi duhet të bëhet një humanizëm integral dhe holistik, nëpërmjet unifikimit të Miteve dhe Logosit. Ne duhet të kremtojmë holizmin, një qasje integrale ndaj realitetit, që e sheh njeriun dhe botën si një tërësi unike dhe të lidhur.
Imponimi i një ideologjie pa alternativë
Trans-humanizmi në kuptimin modern është një ideologji, filozofi dhe lëvizje që mbron transformimin teknologjik të njeriut me qëllim të përsosjes dhe përmirësimit të qenies njerëzore, forcimit të aftësive të tij dhe kalimit në një formë të re të qenies së gjallë, e cila do të jetë një lloj ” njeri i përmirësuar”. Në fazën e parë, trans-humanistët duan të krijojnë të ashtuquajturat transman, dhe në fazën përfundimtare do të krijohet një formë krejtësisht e re e qenies – e ashtuquajtura postnjerëzore – e cila do të përfaqësojë një lloj hibridi të njeriut dhe makinës inteligjente, një përzierje organiko-teknologjike që do të ketë mundësi dhe aftësi shumë më tepër se ato që zotëron njeriu i sotëm dhe do të jetë në gjendje të jetojë pafundësisht. Trans-humanizmi bazohet në teknologji të reja që përbëjnë thelbin e Revolucionit të Katërt Industrial. E zakonshme për këto teknologji të reja (inteligjenca artificiale, nanoteknologjia, Interneti i Gjërave dhe rrjeti 5G-6G, realiteti virtual, realiteti i shtuar, neuroshkencat, bioteknologjitë, robotika, inxhinieria gjenetike, etj.) është se ato po përjetojnë një zgjerim të paparë dhe po rriten me shpejtësi në një shkallë eksponenciale, e cila e vështirëson monitorimin, analizën dhe kontrollin e tyre, ata janë në gjendje të ndryshojnë rrënjësisht biologjinë e njeriut, funksionimin dhe sjelljen e tij, si dhe të rrisin dhe përmirësojnë aftësitë psikologjike. Ato plotësojnë njëra-tjetrën dhe integrohen në sinteza komplekse teknologjike dhe mund të bëhen të pavarura nga ndikimi njerëzor. Të gjitha këto janë karakteristika që teknologjitë e mëparshme nuk i posedonin. Prandaj, trans-humanistët vendosin shpresa të mëdha në fuqinë e këtyre teknologjive dhe parashikojnë që në të ardhmen shumë të afërt (më së shumti dy dekada, dhe ndoshta më pak) një shpërthim i tillë i rritjes dhe zhvillimit të teknologjive do ta çojë shoqërinë deri në pikën e ashtuquajtur superintelegjenca. Është kjo pika e singularitetit teknologjik. Pas kësaj pike, dhe nuk jemi aq larg prej saj, sipas pritshmërive të trans-humanistëve, niveli i inteligjencës së përgjithshme të të gjitha gjërave, objekteve dhe “organizmave” në të cilat është integruar inteligjenca artificiale, në kombinim me teknologjitë e tjera, do të tejkalojë dhe të zëvendësojë të gjitha aftësitë e njeriut, duke përfshirë edhe funksionet më të larta psikike, si të menduarit, arsyetimi, vendimmarrja, ndjenja, intuita, njohja etj. As që mund ta imagjinojmë se si do të duket shoqëria njerëzore atëherë. Megjithatë, është e sigurt se fatkeqësitë, pandemitë, luftërat e pakuptimta për masën, e përshpejtojnë lëvizjen e njerëzimit drejt pikës së singularitetit dhe krijojnë kushtet për krijimin e një Rendi të Ri Botëror në formën e një shoqërie unike, globale, hiper-rrjetore dhe të kontrolluar që mund ta quajmë Rendi i Ri Global Trans-humanist. Kjo ide trans-humaniste shkatërroi ekonominë siç e njohim ne dhe la pasoja shkatërruese në të gjitha sferat dhe fushat e shoqërisë, përfshirë kulturën dhe brenda saj letërsinë, artin dhe krijimtarinë në përgjithësi. Trans-humanizmi na imponohet si një ideologji superiore pa alternativë, në krahët e teknologjive joshëse, dixhitalizimit, të inkurajuar nga një fushatë e madhe mediatike dhe e promovuar në industrinë e filmit, videolojërave dhe argëtimit. Trans-humanistët kryesorë, të cilët janë në krye të korporatave më të mëdha, organizatave globale dhe në qendra të tjera globale të pushtetit, flasin dhe shkruajnë vazhdimisht për avantazhet e inteligjencës artificiale, robotëve, nanoteknologjisë, bioteknologjisë dhe promovojnë krijimin e kiborgëve, përmes metodave të ndryshme dhe teknikat (implantimi i një çipi, injektimi i nano grimcave ose nano robotëve në trup, lidhja e trurit me një kompjuter, vaksinat e reja mRNA që përmbajnë material gjenetik, etj.). E keqja është se ne jemi të rrethuar nga një fushatë agresive trans-humanizmi dhe jemi të detyruar, nga mënyra të ndryshme delikate detyrimi, të pranojmë pikëpamjen dhe teknologjitë trans-humaniste pa analiza dhe reflektim kritik dhe pa një kuptim gjithëpërfshirës të rreziqeve dhe efekteve të këqija që mund të ketë mbi njerëzit. Kjo është arsyeja pse ne kemi një luftë të madhe përpara…
Para nesh është një luftë e madhe për lirinë e njeriut, për njerëzimin dhe për shpirtin, për një njeri të harmonisë dhe paqes, një njeri që do të rivendosë hyjninë e shtypur, të mërguar dhe të harruar, një njeri në kontakt dhe unitet me Zotin.
