Nga Jose SARAMAGO
Në Portugali është bërë një abuzim i madh me shkronjën e madhe. Në fjalimet politike, në gazetari, në ritualet e inaugurimeve gëlojnë Idealet, Njerëzimi, Atdheu dhe Familja, Detyra, Zbulimet; e gjithë kjo me fraza të punuara dhe pompoze, sa më boshe aq më tingëlluese. Ato fraza bartin të gjithë përbërësit e llomotitjes së tubimeve ose fjalimeve parlamentare. E në gojën e profesionistëve të fjalës bashkohet ndihma e vibracioneve bindëse, që shkojnë nga vezullimi i mëshirshëm deri te cijatja e fanfarës. Është një dhuratë për veshin mjeshtëror të orkestrimit. Është një mjerim për inteligjencën.
Tash, në qarkun e ideve, është shfaqur fjala shpresë e ndjekur pas menjëherë nga tundimi për ta fryrë shkronjën e parë duke e ndryshuar s-në në S. Është një veprim që ka të bëjë me magjinë, ashtu siç qe thënë se magjisë i përkisnin grafitët parahistorikë të shpellave. Duke e vënë shkronjën e madhe, është sikurse të lidhej më mirë shpresa e përbashkët me dëshirat tona të mira. Merren sapuni për djathë, projekti për punë, ëndrra për realitet. E, meqë e tërë kjo duhet t’i ketë ndodhur tashmë Newton-it, të ulemi pra nën pemën e mollës në pritje të na bjerë molla mbi kokë në mënyrë që ta rizbulojmë, më në fund, ligjin tonë të gravitetit.
Siç shihet, bëhet fjalë për një leksion për njerëz të mefshtë, që ende besojnë në shkencën pa prova . Tash, nga ky kënd imi fare pak i prirur kah iluzioni, zbulova se retorika nuk është shoqëri e denjë për njerëz që dëshirojnë të mendojnë në mënyrë serioze dhe me trurin e vet. S’ka dyshim se askush (bash askush) nuk mund të lavdërohet se mendon në mënyrë unike me kokën e vet. Me gjithë këto koka në botë, e të gjitha menduese, si të mos marrim material prej tyre për mendimin tonë? Thënë më mirë: e keqja e atyre që mendojnë me shkronja të mëdha është se ato shkronja të mëdha zënë shumë vend: gjysma e duzinës së tyre e mpijnë dhe e bllokojnë krejtësisht ose përgjithmonë cilindo tru, edhe atë gjenial. Kjo bën që unë të jem njëmend armik i përbetuar i shkronjave të mëdha: më pëlqejnë (ja pra!) fjalët, por do të doja t’i bëj shumë të vogla, në mënyrë që të mund të qëndrojnë edhe shumë të tjera aty.
E do të doja edhe të jenë të shpeshta, të mbushura me domethënie kuptim, aftësi veprimi. Nëse ulemi të themi dhe shkruajmë Shpresë, atëherë lamtumirë paralajmërimit tim. Biem në hulajën e mpirjes, në banjën e vakët, në litanitë zbutëse. Ndërkohë, realitetet do ta ndjekin rrugën e tyre, duke na tallur, nëse jo duke u shërbyer me ne. E në këtë rast listës së vajtimeve tona do t’ua shtojmë një zhgënjim të fundit. Mandej do të ulemi në pragun e shtëpisë ta shohim të sfilojë kortezhin e organizuar nga të tjerët duke e sjellë para ndërtesës sonë. Tash, jeta përbëhet nga shqetësime të vogla e shumë të vogla. Njëra nga to është të shkruarit. Nga pikëpamja e Siriusit, as udhëtimi nga Toka në Hënë nuk fiton aq rëndësi. Por këtu, në sipërfaqen tokësore, vënia e një fjala para tjetrës dhe posaçërisht në këtë birucë të planetit, tregohet si një veprim shumë i rëndësishëm. Qoftë ai pozitiv a negativ. Do të jetë pozitiv nëse çdonjëra fjalë do të peshohet dhe matet, e rikthyer në vlerën e saj të vërtetë dhe jo e përdorur si perde gazi lotsjellës apo qasje në muzeun e antikave. Do të jetë pozitive nëse ngjall tek ai që lexon një jehonë të të mos vijë nga begenisja e errët e iluzionit dhe mashtrimit që kotet në fundin e inercisë në të cilën kemi jetuar. Do të jetë pozitive nëse… E kështu me radhë, pa shpjegime të mëtejme. Pra, këtë fjalën shpresë, me ose pa shkronjë të madhe, është mirë ta fshijmë nga fjalori ynë. Sall të mërguarit dhe refugjatët, të nënshtruar nga ekzili dhe çatdhesimi, në mungesë të diçkaje më të mirë, duhet ta përdorin. Atyre u ofron ngushëllim dhe rehati. Të panënshtruarit kanë një fjalë tjetër më të saktë: vullnetin. Që, për më tepër, mund të shkruhet me shkronjë të madhe. Për këtë do të pajtohesha, nëse kjo mund të ndihmojë ndonjë gjë. E për fjalët do të mund të shtoja atë që veç e kam thënë në lidhje me këtë herave të tjera.
Këtu më ofrohet rasti ta rimarr një reflektim që pak a shumë thoshte kështu: fjalët janë të mira. Fjalët janë të këqija. Fjalët ofendojnë. Fjalët kërkojnë falje. Fjalët përvëlojnë. Fjalët miklojnë. Fjalët dhurohen, këmbehen, ofrohen, shiten dhe sajohen. Fjalët janë munguese. Disa fjalë na thithin, nuk na lëshojnë, janë si këpushat: i gjejmë në libra, në slogane reklamash, në nëntituj, në fleta e afishe. Fjalët sugjerojnë, nxisin, urdhërojnë, imponojnë, përçajnë, eliminojnë. Janë të lajkatare ose therëse. Bota sillet mbi fjalët e lyera me vaj durimi. Trurët blirojnë më fjalë në paqe dhe harmoni me fjalët e kundërta e armike.
Kjo është arsyeja pse njerëzit e bëjnë të kundërtën e asaj që e mendojnë, duke besuar se e mendojnë atë që e bëjnë. Ka shumë fjalë. Dhe ka fjalime të cilat janë fjalë të avitura njëra pranë tjetrës në një ekuilibër ta pasigurt falë një sintakse të varfër, deri te përmbyllja finale e «Thashë» apo «Kam thënë». Me anën e fjalimeve celebrohet, inaugurohet, hapen dhe mbyllen tubimet, hidhet gaz lotsjellës apo bashkohen pëlhurat e mëndafshta. Janë dolli, fjalime, diskutime dhe konferenca. Përmes fjalimeve transmetohen elozhe, falënderime, programe dhe fantazi. E pastaj fjalët e fjalimeve duken të shtrira me kujdes në fleta, të pikturuara me bojë tipografike dhe kështu hyjnë në pavdekësinë e Verbit. Pranë José Sócrates \, presidentit të asamblesë qëndron fjalimi që e ka hapur rubinetin e çezmës. E fjalët rrjedhin, rrjedhëse si «lëngu i çmueshëm». Rrjedhin të pandërprera, e vërshojnë dyshemenë, ngjiten deri te gjunjët, arrijnë deri te beli, supet, qafa. Është përmbytja universale, një kor i stonuar që ka vërshuar nga miliona gojë. Toka e ndjek rrugën e vet në një potere të sapolindurish që çirren, ulërijnë, e mbështjellë edhe në një murmurimë të butë, të fashitur dhe pajtuese. Ka gjithçka mes koristëve: tenorë dhe tenorë të lehtë, basë, sopranë me do të lehtë gjoksore, baritonë me zë të lartë, gjysmë kontraltë. Në intervale dëgjohet sugjeruesi. Dhe e gjithë kjo i huton yjet dhe i turbullon komunikimet, me shtrëngatat diellore. Ngase fjalët kanë pushuar së komunikuari.
Çdo fjalë është e shqiptuar gjersa të dëgjohet tjera. Fjala, edhe kur nuk pohon, pohohet. Fjala nuk përgjigjet, as nuk pyet: grumbullon. Fjala është bari i freskët dhe i gjelbër që i mbulon majat e mprehta të saksisë. Fjala është pluhur në sy dhe sy të shpuar. Fjala nuk zbulon. Fjala maskon. Për këtë lypset të zhvoshken fjalët derisa fara të shndërrohet në vjelje. Në mënyrë që fjalët të jenë instrument i vdekjes ose shpëtimit. Në mënyrë që fjala të vlejë vetëm për atë që vlen heshtja e aktit. Është edhe heshtja. Heshtja, sipas definicionit, është ajo që nuk ndihet. Heshtja dëgjon, analizon, vrojton, mat dhe vlerëson. Heshtja është pjellore. Heshtja është toka e errët dhe fertile, humus i qenies, melodia e heshtur përposh dritës diellore. Mbi të bien fjalët. Të gjitha fjalët. Fjalët e mira e fjalët e këqija. Gruri dhe egjra. Megjithatë, vetëm gruri e jep bukën.
(Përktheu: A. Idrizi)
